Rada Vranješević, simbol ponosa i slobode bosanskih žena

Piše: Haris Ljevo

Na današnji dan prije 75 godina, na prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a u Mrkonjić Gradu, Bosna i Hercegovina ja obnovila svoju državnost izgubljenu nakon okupacije od strane Osmanlija 1463. godine. 

ZAVNOBiH predstavlja najvažniji događaj u historiji moderne BiH. Pored nekoliko bitnih odluka, rezolucija i deklaracija usvojenih 25. novembra 1943. godine, posebno treba istaknuti da su žene u BiH dobile status kakav do tada nisu imale. Bosanska žena prvi put u historiji postala je ravnopravna s muškarcem. 

Rada Vranješević prva je žena koja se obratila na ZAVNOBiH-u, a njen lik, zbog slavne fotografije, postao je simbol ZAVNOBIH-a.

- Žene Bosne i Hercegovine, uzevši značajno učešće u narodno-oslobodilačkoj borbi, postale su čvrst oslonac narodno-oslobodilačkog pokreta. Zajedno sa svojim drugovima, žene će se i nadalje boriti protiv okupatora i njegovih sluga, a sutra, poslije oslobođenja naše zemlje, one će uložiti sve svoje snage u izgradnju sretne budućnosti naše BiH – kazala je Rada.

Žene u tadašnjoj Jugoslaviji, čija je BiH bila ravnopravni član, dobile su puno pravo glasa 1945. Mnoge evropske države poput Belgije, Švicarske parvo ženama dale su tek kasnije, dok su u nekim zemljama žene imale parvo glasa, ali nisu, naprimjer, bez prisustva muža mogle otvoriti račun u banci.

Novi Zeland prva je od danas postojećih država na svijetu koja je omogućila ženama pravo glasa. Dogodilo se to 19. septembra 1893. godine. Već je prije bilo pokušaja uvođenja ograničenog prava glasa za žene. Tako su u Švedskoj u 18. stoljeću mogle glasati žene koje su kao obrtnici bile učlanjene u cehove. Korzikanski ustav iz 1755. godine omogućavao je glasanje neudatim ženama i udovicama. Bilo je još pokušaja tokom 18. i 19. stoljeća u državama SAD-a, na Tihom Oceanu, u Pariškoj komuni, ali većinom su propali nakon nekog vremena ili su bili ograničeni na malo lokalno područje.

Čak su i neke evropske države vrlo kasno uvele pravo glasa za žene. Tako ga je Švicarska uvela tek 1971., a Lihtenštajn tek 1984. godine. Na lokalnom nivou najtvrdokorniji je bio švicarski kanton Appenzell Innerrhoden, koji je tek 1991. dao pravo glasa ženama na lokalnim izborima i to pod pritiskom vrha države. Islamske države još su sporije uvodile pravo glasa. Tako su Ujedinjeni Arapski Emirati uveli ograničeno pravo tek 2006., a u Saudijskoj Arabiji 2011. godine. U Bruneju i Ujedinjenim Arapskim Emiratima žene to pravo još uvijek nisu ostvarile.

Bosanska heroina Rada Vranješević rođena je 25. maja 1918. godine u selu Rekavice, kod Banja Luke. Potiče iz svešteničke porodice, njen otac Đorđe je bio pravoslavni sveštenik. Osnovnu školu je završila u selu Glogovac, kod Prnjavora, a nižu gimnaziju u Derventi i Banja Luci. Potom je najprije upisala Učiteljsku školu u Banja Luci, iz koje je izbačena 1932. godine, zbog svojih ljevičarkih shvatanja.

Dalje školovanje je nastavila u Trgovačkoj akademiji, u kojoj je 1933. godine pristupila jednoj omladinskoj grupi koja je radila pod rukovodstvom Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Zbog ovoga je 1934. godine ponovo izbačena iz škole. Od 1936. do 1938. godine je živjela u Skoplju, gdje je nastavila školovanje. Za to vrijeme je politički radila sa srednjoškolskom omladinom. Po završetku Trgovačke akademije, 1939. godine, nije mogla da se zaposli, pa je jedno vrijeme bila kod svojih roditelja u Glogovcu.

Početkom 1939. godine dobila je posao u Savezu nabavljačkih zadruga državnik činovnika u Beogradu. Odmah po dolasku u Beograd, povezala se sa sindikalnom organizacijom privatnih namještenika „Botič“ i aktivno radila u njoj. Pored rada u „Botiču“ Rada je učestvovala u raznim partijskim akcijama u Beogradu: na decembarskim demonstracijama 1939. godine, u nekoliko štrajkova radnika fabrike aviona, u rasturanju partijskih letaka, u prikupljanju pomoći i dr. U Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ) je primljena 1940. godine,

Krajem 1940. godine, poslije štrajka u Savezu činovničkih zadruga, uhapsili su je, a poslije toga i izbacili iz službe. Od tada pa do rata, nastavila je da radi u „Botiču“ i u partijskoj organizaciji. Pod ličnim rukovodstvom Svetozara Vukmanovića Temparadila je na prebacivanju partijskog materijala za Crnu Goru. Nekoliko puta je nosila velike količine partijskog materijala iz Beograda za Nikšić - iz Centralnog komiteta KPJ za Pokrajinski komitet KPJ za Crnu Goru. 

Maja 1941. godine napustila je Beograd i povezala se sa banjalučkom partijskom organizacijom. Do jula je bila član Mjesnog komiteta SKOJ-a, a od jula do septembra član Mjesnog komiteta KPJ u Banja Luci. Potom je po odluci Partije otišla na slobodnu teritoriju Podgrmeča. Kada je formiran prvi Okružni komitet KPJ za Podgrmeč, Rada je postala njegov član i istovremeno bila sekretar Okružnog komiteta SKOJ-a za Podgrmeč.

Novembra 1942. godine bila je izabrana za člana Biro Oblasnog komiteta KPJ za Bosansku krajinu. Radila je najviše u partijskim organizacijama i bila član Centralnog odbora Antifašističkog fronta žena Jugoslavije (AFŽ). Radila je i na stvaranju omladinskih partijskih organizacija i organizacija Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ), naročito u Novskom iBihaćkom srezu. Učestvovala je na Prvom zasedanju ZAVNOBiH-a, u Mrkonjić Gradu, 25. novembra 1943. godine.

U vrijeme njemačkog desanta na Drvar, Rada se nalazila u Okružnom komitetu SKOJ za Drvar, gdje je došla po zadatku Okružnog komiteta KPJ za Bosansku krajinu. Ujutru 25. maja 1944. godine, na njen 26 rođendan, uhvatili su je njemački padobranci. Sprovedena je u logor na groblju i poslije osmosatnog mučenja, pokušala je da pobjegne, ali je u bjekstvu ubijena. Poslije oslobođenja, njeni posmrtni ostaci su preneseni i sahranjeni na Partizansko spomen-groblje u Banja Luci. 

Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije, 27. jula 1951. godine, proglašena je za narodnog heroja.