Belgijsko državno uređenje ne može se primijeniti na BiH

Za NAP piše: dr. sc. Amir Šelo, pravni ekspert

U pravnoj teoriji se smatra da postoje dva osnovna tipa državnog uređenja: unitarni (jedinstvena ili prosta država) i složeni tip države. Oblik državnog uređenja određuje se na osnovu odnosa između centralnih i necentralnih organa, odnosno da li na teritoriji države postoji jedan ili više aparata zakonodavne, izvršne i sudske vlasti.

Sa stajališta ustavnog prava, oblik državnog uređenja jedne države posljedica je ustavom uspostavljene teritorijalne distribucije vlasti. Unitarna država je takva država koja ima jedan ustav, jedinstven sistem, sistem centralnih državnih organa i koja može imati manji ili veći stepen teritorijalne decentralizacije. Država unitarnog uređenja pravno i politički raspolaže cjelokupnošću državnih nadležnosti, te ne postoji nikakva distribucija tih nadležnosti. U vršenju državne vlasti na teritoriju države, centralna vlast nema konkurenta. Unitarne, jedinstvene države dugo vremena su predstavljale osnovni i jedini oblik državnog uređenja.

Međutim, različiti razlozi (etnički, historijski, odbrambeni, ekonomski, geografski ) uticali su na uspostavu drugog tipa državnog uređenja koji se u teoriji definiše kao složena država. Složene države, za razliku od unitarnih, karakteriše postojanje više nivoa vlasti, postojanje sastavnih, konstitutivnih elemenata složene države koji imaju određen stepen samostalnosti. U savremenoj nauci ne postoji unificirana definicija složene države. Složena država, najšire gledano, označava državu koja se sastoji od više političko-teritorijalnih jedinica.

Tokom historije pojavljivalo se više oblika složenih država: personalna unija, realna unija, konfederacija i federacija. Navedeni pojavni oblici složenih država su se međusobno razlikovali. Tako je personalna unija predstavljala zajednicu dviju suverenih država koje povezuje samo zajednički vladar. Personalne unije nastajale su poklapanjem nasljednih redova u dvjema državama ili samostalnom odlukom neke države o izboru nekog stranog vladara kao njezinog. U okviru istih, države su zadržavale svoj puni međunarodnopravni subjektivitet. Za primjere ovoga tipa složene države navode se unija Poljske i Litvanije (1386-1569), Pruske i Neuchatala (1707-1857), Engleske i Hanovera (1714-1837), Nizozemske i Luksemburga (1815-1890).

Drugi tip unija, realna unija, predstavlja vezu više država sa zajedničkim vladarom i utvrđenim zajedničkim poslovima. I ovdje postoji subjektivitet članica unije, jer su države potpuno suverene, no i unija može imati značajne elemente i sadržaje međunarodnopravnog subjektiviteta. One, ipak, nastupaju prema vani kao jedinstvena država, ali je nepobitna ustavnopravna samostalnost država članica unije. Obično se kao primjeri realne unije spominju Švedsko-norveška unija (1815-1905), Austro-ugarska (1867-1918), unija Danske i Islanda (1918-1944), a neka stajališta i uniju Rusije i Finske (1809-1917) cijene kao realnu uniju. Ova dva oblika složenih država danas pripadaju prošlosti.

Slična situacija je i sa konfederacijama. Konfederacija je savez više država zasnovan na međunarodnom ugovoru, s ciljem ostvarivanja nekog zajedničkog interesa. Radi se također o jednom tipu/obliku složene države koji je, historijski gledano, prethodio uspostavi federacija kao složenih saveznih država. Iako se u tradicionalnoj ustavnoj teoriji konfederacija i federacija smještaju u jednu državnopravnu kategoriju nazvanu "složena" država, konfederacije po svim bitnim kriterijima (pravnom osnovu zajednice, pravnom odnosu organa zajednice prema građanima i statusu država u međunarodnom pravu) predstavljaju savez država, a ne državu.

Dr. sc. Amir Šelo


Za razliku od federacija koje se osnivaju ustavom, konfederacije se osnivaju međunarodnim ugovorom, kojim se određuju ciljevi konfederacije i način njihovog ostvarivanja i nisu tvorevine državnog (ustavnog), već međunarodnog prava. U njima ne postoji pravni odnos između organa konfederacije i građana državljana zemlje članice. Konfederacija nije subjekt međunarodnog prava, jer u međunarodnim odnosima samostalno istupaju države članice konfederacije. Članice konfederacije su međunarodnopravni subjekti s očuvanim velikim opsegom poslova iz njihove nadležnosti.

U principu, kod konfederacije se radi o pojačanom savezu država koje ne čine nikakvu novu državu, jer konfederacija nema svoju teritoriju, ne postoje građani konfederacije, niti postoji najviša vlast konfederacije kao takve. Ona je ugovorni odnos između nezavisnih i suverenih država koje zadržavaju svoje suverenitete i nakon stvaranja konfederacije. Konfederacije kao savezi država su najčešće prerastale u federacije (npr. SAD, Švicarska, Njemačka), s tim da ovaj oblik saveza daje mogućnost jednostranog istupanja država članica bez bilo kakvih političkih ili pravnih posljedica. Navedeni oblici složenih država danas su uglavnom prevaziđeni.

Danas, pojam složene države uglavnom se izjednačava sa pojmom federalne države. Naravno, u novijoj ustavnopravnoj teoriji javljaju se i drugačija stajališta. Tako se u kategoriju složenih država svrstavaju i regionalne države.

Sam pojam regionalnih država je relativno nov i pojavio se tek u drugoj polovini dvadesetog stoljeća otkako su regije, kao posebne teritorijalne jedinice, uvedene u strukturu vlasti u pojedinim državama, te se u vezi sa tim pojavio interes nauke da se taj pojam teorijski uobliči. Regionalna država predstavlja poseban, savremeniji oblik države koja se sastoji od posebnih oblasti, regija, koje zahvaljujući političkoj decentralizaciji raspolažu znatnom samostalnošću prilikom obavljanja poslova. To je država u kojoj regionalni, tj. oblasni organi raspolažu ograničenom, ali znatnom decentraliziranom državnom vlašću u svim glavnim vrstama državnih poslova, što ih čini politički i teritorijalno privilegovanim.

Regionalni organi se bave zakonodavnom djelatnošću, ali bez svog posebnog zakonodavca. Zato se kaže da je vlast regionalnih organa zavisna od vlasti centralnih organa, ali u manjoj mjeri. Ovlaštenja regija također se određuju ustavom, s tim da ovlaštenja regija mogu biti slična ovlaštenjima jedinica lokalne samouprave, ali biti i približno jednaka ovlaštenjima koje imaju federalne jedinice.

Ono što je posebno specifično, a što zavisi od centralne vlasti svake države posebno, jesu statusi pojedinih federalnih jedinica i regija. Naime, može se desiti da u okviru toga postoje asimetrična rješenja. Takva asimetrična rješenja najčešće su propisana najvišim aktom države - ustavom. Tako, naprimjer, nakon Drugog svjetskog rata manjinske regije u Italiji dobivaju asimetričnu autonomiju (Južni Tirol, Friuli - Venezia Giulia, Valle d’Aosta, 1948), Španija 1978. godine daje asimetričnu autonomiju Baskiji, Kataloniji i Galiciji, a Francuska ograničen oblik autonomije Korziki (1991). Velika Britanija usvaja asimetričnu devoluciju za Škotsku, Sjevernu Irsku i Wales 1998. godine, Danska za Grenland 1978. godine.

Danas postoje samo dvije prave regionalne države, a to su Italija i Španija. Regionalna država, dakle, predstavlja oblik državnog uređenja koji se nalazi između unitarne države i federacije. Dakle, može se odrediti kao poseban oblik unitarne države sa visokim stepenom decentralizacije, ali i kao posebna složena država u kojoj regije kao autonomne teritorijalne jedinice koje se, u smislu ustavnog prava, ne mogu smatrati državama sa sve tri državne funkcije vlasti. Italija i Španija svojim ustavima su određene kao regionalne države sačinjene od regija sa visokim stepenom zakonodavne autonomije.

Model regionalne države ili države sačinjene od regija je model koji može pravnoj nauci i društveno-političkoj zajednici poslužiti za izgradnju razgovora o budućim ustavnim principima za Bosnu i Hercegovinu. Regije mogu biti zasnivane na geografskim, ekonomskim, privrednim karakteristikama i biti kohezioni faktor u principima za izgradnju savremene Bosne i Hercegovine. Takav model treba biti odgovor na sve veća lobiranja da se u Bosni i Hercegovini uvede "belgijski model" države. Uređenje Belgije kao federalne države nije nikako primjenjiv na Bosnu i Hercegovinu, jer je Belgija 1993. transformisana iz unitarne u federalnu državu (mirnim putem i kroz unutrašnji konsenzus).