U Srbiji 334 preduzeća iz zemalja sa crne liste, želi li u EU i BiH će morati objaviti te podatke

Evropska unija uvodi registar krajnjih vlasnika firmi kako bi spriječila izbjegavanje plaćanja poreza i pranje novca preko of šor zona. Sve to imat će u budućnosti posljedice i po Srbiju u kojoj trenutno posluje više od 1.100 firmi čije je vlasništvo skriveno u nekom od poreskih rajeva širom svijeta, piše Centar za istraživačko novinarstvo iz Srbije, prenosi NAP.
Isto to čeka i Bosnu i Hercegovinu.

CIN navodi da je tokom 2007. godine Nikola Đivanović za nešto više od tadašnjih devet miliona eura kupio najstarije srpsko preduzeće za proizvodnju, distribuciju i prikazivanje filmova Beograd film, u čijem su vlasništvu bili i neki od najpoznatijih beogradskih kina: Kozara, Jadran, Zvezda i dr.

Mediji su ga tada predstavljali kao uspješnog britanskog biznismena srpskog porijekla, vlasnika londonske firme za nekretnine i nekadašnjeg savjetnika guvernera Narodne banke Srbije Mlađana Dinkića.

Nekoliko godina kasnije ispostavilo se da je iza kupca kina zapravo bila mreža of šor preduzeća – a iza njih Đivanovićeva firma sa Bahama i grupa bivših rukovodilaca Beograd filma. Zbog toga ih je Tužilaštvo za organizovani kriminal optužilo za pranje novca, utaju poreza i zloupotrebu službenog položaja, kojima su oštetili preduzeće, državu i akcionare, a sebi pokušali da pribave korist od najmanje 1,6 miliona eura.

Između ostalog, optužnica ih je teretila da su od 2007. do 2011. godine zgrade sedam kina iskoristili za osnivanje zasebnih firmi i prodali ih kiparskim firmama koje su bile pod kontrolom Đivanovića. One su 2008. godine platile samo 10 posto cijene Beograd filmu, a prema navodima Tužilaštva, da bi se održao privid o isplati ostatka novca Đivanović je 2010. otvorio račun u Švajcarskoj i napravio lažne potvrde o uplatama. Kina su kasnije ponovo prodavana, ali nijedan već godinama ne radi.

Đivanović je sa Tužilaštvom 2012. godine sklopio sporazum, poslije kojeg je osuđen zbog zloupotrebe službenog položaja, dok je optužba za pranje novca odbijena. Prema presudi, dobio je tri godine zatvora, uz obavezu da u budžet i akcionarima vrati oko 3,1 milion eura po tadašnjem kursu. Uslovno je pušten na slobodu 2014. godine, nakon što mu je kazna smanjena za godinu dana.

Zemlje sa crne liste EU

U zagradi se nalazi broj firmi iz tih zemalja koje posluju u Srbiji:

Evropa: Lihtenštajn (33), Andora (4), Monako (4), Gernzi (3). Afrika: Sejšeli (19), Liberija (6), Mauricijus (2). Azija: Hong Kong (15), Brunej (3), Maldivi. Okeanija: Maršalska Ostrva (9), Nijue (1), Kukova Ostrva, Republika Nauru, Republika Vanuatu. Američki kontinenti: Britanska Devičanska Ostrva (147), Panama (35), Belize (22), Bahami (12), Sveti Vincent i Grenadini (9), Sveti Kristofor i Nevis (5), Kajmanska ostrva (4), Angvila (1), Antigva i Barbuda, Barbados, Bermudi, Grenada, Monserat, Turks i Kajkos, Američka Devičanska Ostrva (US Virging Islands).

Kupovina Beograd filma je samo jedan od primijera zloupotrebe takozvanih of šor zona za kriminalne aktivnosti. Poslovanje firmi registrovanih u njima nije nelegalno ali se često koriste za prikrivanje imovine, izbjegavanje plaćanja poreza i pranje novca.

Evropska unija (EU) je zbog toga sastavila crnu listu of šor zemalja, na osnovu informacija koje su joj dostavljale države članice.

Na listi EU, objavljenoj sredinom prošle godine, nalazi se 30 zemalja označenih kao "zone koje ne sarađuju". Trenutno je vlasništvo 334 firme sa of šor destinacija koje posluju u Srbiji skriveno u nekoj od njih.

* Prema podacima Agencije za privredne registre, najviše of šor vlasnika srpskih firmi registrovano je na Britanskim Djevičanskim Ostrvima - 147, slijede Panama sa 35 i Lihtenštajn sa 33.

EU je donijela i direktivu po kojoj će do juna 2017. godine sve njene članice morati da uspostave registar krajnjih – pravih – vlasnika preduzeća. To će u budućnosti da ima uticaja i na Srbiju, ukoliko uspješno prođe proces pridruživanja EU.

Karl Dolan, direktor kancelarije Transparency International u Briselu, kaže da će zbog veće kontrole i državljanima Srbije već sada postati mnogo teže da prikrivaju pravo vlasništvo, nekretnine i novac u bankama na tlu EU.

Prema podacima koje je međunarodna organizacija Global Financial Integrity objavila u decembru 2015. godine, iz Srbije je u periodu od 2004. do 2013. iznijeto više od 40 milijardi dolara, kroz ilegalno kretanje novca i kapitala. Ilegalni prenos novca, između ostalog, odvija se zahvaljujući postojanju poreskih rajeva, anonimnih fondova i kompanija, ali i korupcije.

                                             Grafika: Top 30 of šor zona, izvor: EU Commission

EU registar krajnjih vlasnika

Nedavno objavljeni Panamski papiri pokazuju da je samo preko jedne agencije, Mossack Fonseca, na Panami registrovano tajno vlasništvo 214.488 pravnih lica. Upravo zahvaljujući takvim agencijama, u of šor zonama je moguće osnovati firme na ime advokata, računovođa, notara ili bankara, a da iza njih može da stoji ruski oligarh, saudijski šeik, američki biznismen - ili diler droge i terorista.

Jedan dio od 35 firmi u Srbiji čije se vlasništvo trenutno završava na Panami nema zaposlene i posluje sa gubitkom. Između ostalih, na Panami je registrovan krajnji vlasnik firme Inex-Immoguard koja se bavi fizičko-tehničkim obezbjeđenjem. Kikindski biznismen Dejan Babić, koji je hapšen prošle godine zbog navodnih malverzacija u svoja dva preduzeća, suvlasnik je firme Agragold doo, zajedno sa još jednom firmom sa Paname.

Među panamskim vlasnicima srpskih firmi nalazi se i kompanija Logfor Inc, koja posjeduje četiri domaća preduzeća. Među njima je i Atomski zdesna - preduzeće koje nosi isti naziv kao i film reditelja Srđana Dragojevića i koje je sada u likvidaciji, a bilo je i u njegovom posrednom vlasništvu.

Panama nije jedina zemlja koja daje mogućnost plaćanja niskih poreza i anonimnog vlasništva. Na listi su i evropske zemlje Lihtenštajn, Andora i Monako, britanske prekomorske teritorije Kajmanska ostrva i Britanska djevičanska ostrva, kao i zemlje Latinske Amerike, Afrike i Azije.

Portparolka Evropske komisije Vanesa Mok kaže da je EU nakon obavljivanja liste uspjela da tokom 2015. potpiše sporazume o automatskoj razmjeni finansijskih informacija sa Švajcarskom, Andorom i San Marinom, a da se sličan dogovor uskoro očekuje i sa Monakom. 

"Velike kompanije ne bi trebalo da imaju gdje da se sakriju kada je u pitanju izbjegavanje plaćanja poreza", rekla je Mok novinarima Centra za istraživačko novinarstvo Srbije (CINS).

Pošto EU svake godine gubi milijarde eura, Komsija radi i na prijedlogu direktive protiv izbjegavanja plaćanja poreza, prema kojoj će sve kompanije morati da plate porez tamo gde zarađuju novac.

Slična direktiva za borbu protiv pranja novca i finansiranje terorizma važi od juna prošle godine. Zemlje članice su dobile rok od dvije godine da je implementiraju u domaće zakonodavstvo.

Pored pooštrenih pravila za provjeru sumnjivih transakcija, najznačajnija novina već usvojene direktive je da članice EU moraju da uspostave registar u kome će pored formalnih vlasnika firmi, kao što su agencije ili advokati, biti i informacije o njihovim pravim vlasnicima - fizičkim licima koja imaju direktnu ili indirektnu kontrolu nad firmom.

"U mnogim slučajevima korupcije jedan od razloga zbog kojih je bilo teško da se isprati trag novca je bio niz anonimnoh školjki (fiktivnih) firmi, kao npr. trustova ili fondacija, koje su skrivale ko je bio njihov pravi vlasnik", kaže Karl Dolan, direktor briselske kancelarije Transparency International.

Velika Britanija je počela sa primjenom ove direktive. Od januara 2016. godine kompanije su u obavezi da vode evidenciju o "osobama sa značajnom kontrolom u firmi", bez obzira da li su formalno vlasnici. Od aprila te informacije dostavljaju centralnom biznis registru, a on će, prema najavama, da postane otvoren za javnost u junu ove godine. Slične odluke donijele su Norveška i Holandija.

Britanija je imala problem da svoje „prekomorske teritorije“, kao što su Britanska Djevičanska Ostrva, Kajmanska ostrva i Bermude, nathera da implementiraju ovaj zakon jer su te zemlje poznate kao poreski rajevi i značajan dio privrede bazirale su upravo na otvaranju of šor firmi.

Početkom aprila, britanski premijer Dejvid Kamerun je rekao da su sve „prekomorske teritorije“, osim ostrva Angvila i Gernzi, ipak pristale da uspostave centralne registre krajnjih vlasnika ali će oni biti dostupni samo istražnim organima, ne i javnosti.

Šarić poslovao preko Delavera

Srbija će nova pravila također morati da primeni ako postane članica EU, što znači da će svaka od 23.651 firmi, koje trenutno posluju u Srbiji, a imaju strano vlasništvo, uključujući i firme u of šor zonama, u jednom trenutku morati da otkriju prave vlasnike.

U godišnjem izveštaju Uprave za sprječavanje pranja novca za 2015. godinu se navodi da su of šor firme korištene za pranje novca putem privatizacije, pružanja konsultantskih usluga ili ubacivanje novca nepoznatog porijekla kroz nekretnine i konsalting.

Ipak, kao ni u Britaniji, uspostava registra i otkrivanje pravih vlasnika neće riješiti sve probleme u Srbiji, niti učiniti poslovanje of šor firmi potpuno transparentnim. Na EU crnoj listi npr. nisu Kipar i američka država Delaver u kojima se nalaze osnivači mnogih preduzeća registrovanih u Srbiji.

Kipar, zemlja koja se i dalje smatra of šor zonom, bila je popularna destinacija devedesetih kada su velike količine novca iznijete iz Jugoslavije. Ovo mediteransko ostrvo je i dalje najdominantnije mjesto na kome se vlasništvo srpskih firmi skriva preko advokatskih kancelarija. Na Kipru je trenutno registrovano 795 vlasnika firmi iz Srbije.

Of šоr kоmpаniје kоristilе su se i u nekim slučајеvima pranja novca u Srbiji koji su završili na sudu. Podaci Uprave za sprječavanje pranja novca pokazuju da su od 2005. godine, od kada postoji krivično djelo pranje novca, prаvnоsnаžnе оsuđuјućе prеsudе dоnеsеnе u 15 prеdmеtа prоtiv 19 licа, dok su 23 osobe u dva predmeta osuđene na osnovu spоrаzumа о priznаnju krivicе.

Trenutno se pred Tužilaštvom za organizovani kriminal vodi šest postupaka za pranje novca od kojih jedan uključuje korištenje firmi iz of šor destinacije za plasman nelegalnog novca - slučaj kriminalne grupe Darka Šarića.

Šarićeva grupa uspjela je da opere i ubaci u legalne tokove više od 20 miliona dolara, stečenih prodajom kokaina, koristeći firme koje je u Delaveru osnovala agencija Harvard Business Services.

Novac je investiran u kupovinu preduzeća u privatizaciji, nekretnina i poljoprivrednih gazdinstava.

Agencija Harvard Business Services, koja se nalazi u montažnoj kućici, pored osam firmi povezanih sa Šarićem i njegovim saradnicima, od 1981. godine je na svojoj adresi, registrovala skoro 150.000 firmi.

U pisanom odgovoru CINS-u iz Uprave za sprječavanje pranja novca naveli su da svе dоk pоstојi mоgućnоst skrivаnjа stvаrnih vlаsnikа izа оf šоr prаvnih licа, to „ćе biti јеdаn оd nајčеšćih slučајеvа dаvаnjа prividа lеgitimnоsti nеzаkоnitо stеčеnоm nоvcu."

Miroslava Milenović, članica Savjeta za borbu protiv korupcije, kaže da su nova EU pravila značajna jer ne zabranjuju of šor firme već uvode red u ovu oblast: "Morate da objavite ko je krajni vlasnik, a samim tim će privlačnost otvaranja of šor firmi splasti i izgubiti na svom značaju."

Milenović dodaje da su investitori u Srbiji često bile firme sa of šor destinacija kao što su Britanska djevičanska ostrva, Delaver ili Kipar: "Mi smo tu šemu osnivanja firmi i prebacivanja para razradili ratnih devedesetih, a onda poslije 2000. godine ju je u punom zamahu ekonomska elita iskoristila."

Of šor kompanije su korištene i prilikom privatizacije nekoliko firmi iz poznata 24 slučaja spornih privatizacija i poslovanja preduzeća. Preuzimanje akcija u Luci Beograd i trgovinskom lancu C market, kao i prodaja udjela u firmi Večernje novosti, između ostalog obavljeno je i preko nekoliko of šor firmi iz Lihtenštajna i Kipra. Neke od ovih slučajeva trenutno istražuje Tužilaštvo za organizovani kriminal.

CINS je 2011. godine objavio istraživanje o tajnovitom vlasništvu Miroslava Miškovića u Univerzal banci Beograd koja je u tom trenutku bila jedina od 33 banke u Srbiji u kojima nijedan vlasnik ne posjeduje više od 4,9 posto udjela. Ova neobična struktura bila je posljedica Zakona o bankama prema kome da bi neka firma imala više od 5 posto vlasništva u banci mora Narodnoj banci Srbije da dostavi ko je krajnji vlasnik.

U slučaju Univerzal banke, firme sa Kipra, Britanskih Djevičanskih Ostrva i Belizea bile su međusobno povezane i poslovale su sa Miškovićevim kiparskim holdingom Hemslade Trade Limited. Krajem 2011. godine, četiri of šor firme odrekle su se glasačkih prava u banci nakon što se jedan od akcionara banke, pozivajući se na istraživanje CINS-a, žalio Komisiji za hartije od vrijednosti na povezane firme u vlasništvu banke.

Konačno, sredinom 2012. godine, Narodna banka Srbije pokrenula je postupak kontrole poslovanja Univerzal banke, da bi joj 2014. godine oduzela dozvolu za rad, poslije čega je banka otišla u stečaj.