Seka efekt: Poraz kao jedini odraz

Piše: Prof. dr Kemal Dizdarević

Benedikt de Spinoza (Baruch Spinoza) je smatrao svojim glavnim životnim zadatkom braniti slobodu da se izrekne ono što se misli. Shodno tome, isticao je da žudnja za savršenstvom treba biti samo žudnja da se bude ono što čovjek istinski jest. Njegova ideja da se ljudsko savršenstvo može postići jedino spoznajom samog sebe izazvala je nevjerovatni i opći gnjev. Razlog je što je takva misao bila intuitivno prepoznata, od evropske pameti koja se tada bojala istinskih uvida, kao revolucija u mišljenju koja je, i ne želeći to, otvarala beskrajne horizonte spoznaje.  

Tumačenje na drugi i drugačiji način velikih istina na kojima je tadašnje društvo počivalo, te Spinozini, u odnosu na tada dominantan način mišljenja, revolucionarni filozofski stavovi, doveli su ga do ekskomunikacije iz jevrejske, a kasnije i hrišćanske zajednice, te je osuđen, ‘velikom anatemom’, na najveći stepen izopćenja.  Ipak, nije kamenovan jer je živio u za tadašnje vrijeme civiliziranoj Nizozemskoj.

U njihovoj BiH je danas, moguće doživjeti ekvivalent tadašnjoj ekskomunikaciji zbog vrlo simpliciranih, ali dosljednih stavova, te zbog potpuno prizemnih, nefilozofskih razloga. Samo zato što privincijalne političke i ine ‘lite smatraju da su im povrijeđana prava na samoljubivu uživljenost u sopstvenu predstavu o sebi.

To zovem Seka efektom, iako ona nije kriva već njegova lukava mržnja. Prema njoj i nama. 

Kada prosta i banalna ‘napamet’ ovlada, izopćenje ti dođe kao nagrada. Kao zalog za budućnost. 

Spinoza je, u objašnjenju zašto odbija čast redovne profesure na sveučilištu u Heidelbergu 1673., rekao da sukobi nastaju ‘…iz razlike ljudskih afekata ili iz strasti za suprostavljanjem koja sve, čak i ono što je tačno rečeno, obično izvrće i odbacuje.’

Ipak, njegovo odbijanje te časti je bilo koliko ironija sudbine toliko i potvrda da slijediti vlastitu narav itekako može biti dobra odluka. Profesor Fabritius, koji je Spinozi ponudio profesuru, već sljedeće godine, nakon ulaska Francuza u Heidelberg, bio je prognan, te je narednih dvadeset godina lutao Evropom. 

Odbiti čast od dobrih koji funkcioniraju u lošem i odbiti loše od vladajućih ‘lita je hrabar i dobar potez.

Pobjeda treba da bude na strani pravde i istine čak i onda kada pravdu većina ignorira, a u istinu niko ne vjeruje. Iz ove perspektive mi uistinu izgleda kao da je lukava mržnja modalitet u kojem su Elena i Seka perzistirale poput slipavih mrlja na platnu lokalne i zabačene historije. Taj njihov modalitet je gubitnički i na kraju mu ostaje samo poraz kao jedini odraz. Ta svijest, bazirana na mitskim karikaturama realnosti, imala je agresivnu tendenciju da prevlada slobodu da se izrekne ono što se misli i što pripada individualnosti. Ali ta svijest nije i ne smije prevladati jer takve ‘lite trebaju ostati ono što jesu – konstrukcije kreirane iz mržnje koje se hrani strašću za suprostavljenjem, posebno onome što je tačno rečeno i što nosi potencijal spoznaje i raskrinkavanja.