Dragulj južne Hercegovine džamija Kotezlije Muje

Na putu za Trebinje iz pravca Ljubinja na obronku brda Lipnice, s desne strane puta, samo 2 kilometra prije Popova polja u selu Kotezi stoje ostaci džamije.  

Narodna tradicija veli da je to najstarija džamija u južnoj Hercegovini, koja je prema usmenom predanju podignuta od strane Kotezlije Muje, koji je pored džamije podigao i mekteb, te je i sam ukopan u mezaru koji se nalazi ispred pročelja džamije.

U Kotezima pored ove džamije tokom turske uprave izgrađeni su i spomenuti mekteb, dvije čatrnje, tri kule, više čardaka i stambenih objekata. Od svih ovih objekata malo je šta ostalo, većina je gotovo nestala, a ono malo ostataka još nekako stoji, zarasli i u veoma lošem stanju.

Jedino, koliko toliko sačuvani objekat je sama džamija, koja je izgrađena u centru mjesta i njena valjkasta, od kamena munara, i dan danas stoji prkoseći vremenu.

Osnova džamije je četverougao, vanjske veličine od 7,70 metara puta 10,10 metara, sa po dva prozora u zidu od mihraba i vrata, te po jedan mali pri vrhu druga dva zida.

Građena je od lomljenog kamena vezanog krečom, a zidovi su joj bili debeli 0,65 metara. Četverovodni, drveni krov je bio pokriven kamenim pločama. Uz samu džamiju stoji i cilindrična, posebno naočita munara, koja je, također, građena od lomljenog kamena, te koja ima krov koji je iznutra obložen crvenom opekom.

Pri vrhu munare nalaze se četiri mala prozora s kojih se nekada čuo ezan. Kameni mihrab smješten na jugoističnom zidu džamije ima poluobličasto udubljenu nišu širine  0,93 metara i visine oko 2,20 metara koja je pri vrhu zasvedena.

Okvir niše izlazi iz korpusa zida oko 15-20 cm i ima širinu 1,55 metara i visinu od oko 2,70 metara.

Džamija ima nekoliko mezara u svom haremu sa starim nišanima bez natpisa a sastavni dio kompleksa džamije su dvije čatrnje koje su sagrađene neposredno uz džamiju sa njene sjeveroistočne strane. Jugozapadno od objekta džamije nalaze se ostaci mektebske zgrade u kojoj se nalazio i stan za mualima.

Objekat spoljnih gabaritnih dimenzija oko 5 puta 10 metar, zidan je od tesanog kamena krečnjaka. Za vrijeme ustanka u Hercegovini (1875.-1878.), džamija je bila znatno oštećena i srušen joj je  krov. Na fotografiji koja datira iz perioda prije 1939. godine vidljivo je da je objekat džamije bio popravljen i pokriven. Iz članka, u kojem je opisano putovanje reisu-l-uleme Fehima ef. Spahe kroz Hercegovinu i posjetu Kotezima, da se zaključiti da je objekat džamije bio u funkciji.

Džamija je ponovo stradala 1942. godine, kada je sa nje skinut krov, te srušena i mektebska zgrada u kojoj se nalazio i stan za mualima što je prouzrokovalo kasnije progresivno propadanje zidnih struktura, podova objekta, prozora i vrata i uopće enterijera ovih objekata. Džamija i mekteb su od tada van funkcije. Nema podataka da su bili popravljani i ne održavaju se.

Objekat pod zaštitom države

Rješenjem Zemaljskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i Prirodnih rijetkosti NR BiH br. 104/50 iz 1950. godine, objekat je bio stavljen pod zaštitu države. Daleke 1954. godine, tadašnji Zemaljski zavod za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti NR BiH, uradio je tehničko snimanje objekta i izradio projekat rekonstrukcije džamije u Kotezima, dok je 2003. godine Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH je proglasila za graditeljsku cjelinu- nacionalni spomenik.

Na ovaj nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite i rehabilitacije utvrđene Zakonom o provedbi odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika ustanovljene u skladu sa Aneksom 8. Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (“Službeni glasnik Republike Srpske”, broj 9/02).

Vlada RS nezainteresirana za obnovu

Nažalost, Vlada Republike Srpske koja je bila dužna da obezbijedi pravne, naučne, tehničke, administrativne i financijske mjere za zaštitu, prezentaciju i rehabilitaciju ovog nacionalnog spomenika, koji pored džamije obuhvata i mekteb, dvije čatrnje i harem uz džamiju, uključujući i ogradne zidove, to nije uradila.

Ona je također bila dužna da obezbijedi sredstva za izradu i sprovođenje potrebne tehničke dokumentacije za rehabilitaciju nacionalnog spomenika, što isto nije uradila.

(Jasmin Kreso)