Uloga Mile Đukanovića i Crne Gore u ratnim devedesetim na prostoru bivše Jugoslavije

PODGORICA, (Patria) - Historičar Novak Adžić u kolumni za podgoričke Vijesti osvrnuo se na ulogu Crne Gore i najmoćnijeg čovjeka ove zemlje Mile Đukanovića tokom devedesetih godina i ratnih sukoba na prostoru bivše Jugoslavije. 

Adžić ističe kako je tadašnji režim DPS-a predvođen Milom Đukanovićem i Momirom Bulatovićem igrao važnu ulogu u velikosrpskom projektu, a da se samo deklarativno zalagao za crnogorsku državnost. 

- Tadašnji režim DPS-a u Crnoj Gori deklarativno se pozivao na crnogorsku „državnost“, ali je istu, suštinski, urušio i predao na tacni velikosrpskog etno-nacionalizma, agresije i šovinizma, konsesualnom dedinjskom autokrati Slobodanu Miloševiću, njegovoj kamarili i regimentama.

Vlastrodršci iz DPS-a, bili su saučesnici režima Slobodana Miloševića i ideologije Velike Srbije, te sljedbenici Dobrice Ćosića, za kojeg su revnosno, ideološki i po nalogu svog gazde, glasali da bude prvi predsjednik nakaradne “SRJ” (1992). DPS čelnici, bili su, pored ostalih, i vjerni ideološko-politički, ratnohuškački, ali i anticrnogorski, saborci i pristaše mitropolita Amfilohija Radovića.

S njim su bili ideološki i politički u istom stroju i kada je mitropolit Radović u beogradskom listu Ekspres Politika 24. marta 1993. prijeteći i ekstremistički izjavljivao: “Ne verujem da odvajanje Crne Gore može da se desi, sem, ne daj Bože, da se pojavi neki bezumnik. U tom slučaju doći će do građanskog rata, bratoubilačkog rata, koji će biti pakleniji nego što je ikada bio”.

Dugo je Crna Gora bila zakovana, okovana i zarobljena u, de facto, neravnopravnoj zajednici sa Srbijom, pod nazivom „SRJ“, koja je formalno proglašena 27. aprila 1992. Tokom 1993. to je posebno došlo do izražaja. Ekonomsko-socijalni očaj većine građana Crne Gore, eskalacija mržnje i progona, nacionalno poniženje i flagrantna asimilacija Crnogoraca; državna ekstinkcija Crne Gore, teror i zločini nad manjinskim narodima u zemlji, učinjeni pod pokroviteljstvom njene autoritarne vlasti, fatalno učešće Crne Gore u ratnom i osvajačnom projektu Velike Srbije, ostrakizam režima prema crnogorskim proevropskim, demokrataskim, suverenističkim, snagama u zemlji, bile su neke od glavnih komponenti ambisa, u kojemu je tada propadala Crna Gora.

O ondašnjoj, zlehudoj, sudbini Crne Gore i Crnogoraca i njenog društva, njenoj društvenoj agoniji, dok su se režim i njegovi pitomci i favoriti, naprasno, nemoralno i nezakonito, bogatili, a narod kontinuirano, s umišljajem vlasti, dominantno i masovno pauperizovao, decidirano i ilustrativno, činjenički i argumentovano, govori i javna opservacija i analiza prof. dr Miodraga Perovića, koji je 10. septembra 1993, u nezavisnom nedjeljniku Monitor zapisao i sljedeće: „Crnogorci su jedini balkanski narod koji nema matičnu državu izvan srpske.

Po drugi put u ovom vijeku pod imenom Jugoslavija Srbi započinju da prave državu za sve Srbe. Međutim, moderni srpski nacionalisti neće da reskiraju. Ne streme više državi u kojoj žive svi Srbi, već državi u kojoj žive samo Srbi...Kakva je sudbina planirana za Crnu Goru i Crnogorce, to je odavno poznato. Svaki srpski nacionalni program u toku posljednih 150 godina predvidio je brisanje crnogorskog identiteta. Prosrpsko osjećanje Crnogoraca je 1918. godine brutalno zloupotrijebljeno i najstarija balkanska slovenska država nasilno je izbrisana“. 

Potom, profesor Perović, činjenički fundirano, s pravom i argumentovano, konstatuje: „Srpski nacionalisti su 1989. bili inventivniji. Koristeći njemačko iskustvo iz 1938., pučem su instalirali prosrpski režim u Crnoj Gori da bi ovaj Podgoričku ’narodnu skupštinu’ ponovio u formi ’referenduma’. Seis Inquart je na ’plebisticu’ 1938. dobio 97% Austrijanaca za anšlus sa Njemačkom. Bulatović (Momir - predsjednik DPS i predsjednik Predsjedništva Crne Gore - prim. N.A.) 1992., 66% građana Crne Gore za ostanak u Jugoslaviji sa onim republikama ’koje to žele’. Bulatović, crnogorskog imena a srpskog prezimena, konsekventno ostvaruje tzv. srpski interes u Crnoj Gori. Medije, policiju, državne institucije, institucije kulture dao je u ruke srpskim nacionalistima, i podršku Amfilohiju Radoviću da prepravlja imena tradicionalnim crnogorskim institucijama kakav je manastir cetinjski, a i samim Crnogorcima. Uveo je Crnu Goru u rat sa susjedima s kojima nikad u svojoj hiljadugodišnjoj istoriji nije ratovala kako bi joj zatvorio sva vrata osim prema Srbiji. Hrabrio je Crnogorce u JNA da ruše Dubrovnik i Bosnu“. 

Između ostalog, dr M. Perović konsiderira da je vlast jedinstvenog DPS-a, na čelu sa Momirom Bulatovićem, u kojoj je premijer Milo Đukanović bio druga violina, učinila jednu „dobru stvar“ za Crnu Goru. Prema ocjeni prof. Perovića, lider DPS vlasti u Crnoj Gori Momir Bulatović „doveo je u stanje takve okupacije, da prvi put u svojoj hiljadugodišnoj istoriji ona ne može povratiti svoju slobodu ratnim, već demokratskim sredstvima. Crna Gora je stavljena u poziciju da se mora preporoditi da bi preživjela.

Svoju historiju i nasljeđe mora pročitati na moderan način i nadgraditi idejama koje danas stvaraju istoriju. Da ima potencijale za to pokazuje činjenica da se podjela na zelenaše (indenpendiste) i bjelaše (ujedinitelje) danas poklapa sa podjelom na one koji prihvataju vrednote evropske civilizacije i one koji su antievropski orijentisani“ (Dr Miodrag Perović, „Niko kao mi“, Monitor, Podgorica, broj 151, 10. septembar 1993, str. 5).

Režim DPS-a u Crnoj Gori, personifikovan u trijumviratu Bulatović-Đukanović-Marović, vodio je tada, oblandiranu, bjelašku politiku i sve je učinio da Crna Gora i njeni građani budu obespravljeni, ugroženi na svaki način, poniženi, osiromašeni, izolovani. Ondašnji autokratski establišment DPS-a, radi vlasti, moći i privilegija, lukrativnih i drugih motiva, činio je sve što je bilo oportuno (i okretnije čak i od prirodnih golubova prevrtača), da u Crna Gora očuva svoju totalitarnu vlast. Demokratija je, za režim DPS-a, bila samo deklaracija, sredstvo manipulacija i obmana, pusto i izblijeđelo slovo na već pohabanoj hartiji. DPS i demokratija i sloboda bili su realno antagonistički pojmovi. Kako tada, tako i sada.

Šta je i kakav bio DPS (od 1991, pučistički SKCG od 1989), te kolika je bila neograničena orbita njegove prevrtljivosti, konvertitstva, možda ponajbolje govori o tome ono što je, 1. novembra 1995. saopštio u nikšićkom Onogošt standardu (god. IV. br 37), prof. dr Radovan Radonjić. Interesno konvertitsvo DPS vlasti, njene ideološko-političke mutacije i metaformoze, radi očuvanja vlasti i moći, te posve štetne rezultante politike DPS-a u odnosu na Crnu Goru i njene građane, tada je, u intervjuu Onogošt standardu, rezimirao i eksplicirao dr Radonjić, tvrdeći da je DPS tada upravo „tamo gdje je bila sve ovo vrijeme, na poziciji onog ko igra kako mu drugi svira, a kad završi igru, ponavlja svoje ’duhovne refrene’.

Ta partija je, velikim dijelom, regrutovana iz redova onih ’bivših komunista’, koji su sposobnošću da instinktivno osjete ’gdje treba biti’, supstituisali očigledni nedostatak ideja i ideala, prkosa i ponosa. Vođeni tim instinktom-koji uvijek znači vlast ili ’do nje’-oni su nevjerovatnom lakoćom ’raskinuli’ sa svojom ’komunističkom prošlošću’ i zabludama koje im je ona ’nametnula’ (i isto tako joj se vratili kada je prisjećanje na fašizam i nacizam, ali i neke druge relikte prošlosti, postalo politički isplativo) a zatim prihvatili ’novu razvojnu filozofiju’, pa projekat ’obnove pravoslavlja’ i uspostavljanja ’slovenske vertikale’ (sa svetosavljem i svesrpstvom kao nosećim stubovima), pa onda redom: rat za mir, mira bez rata, mir bez alternative...

Ta elastičnost ih je lišila potrebe da imaju ozbiljan ekonomski, socijalni, nacionalni i državni program, ili makar ’politički profil’ (oni su, po kazivanju njihovih čelnika, istovremeno i ’lijevo’ i ’građanski’ orijentisani). Jedino do čega im je uvijek stalo jeste da budu na vlasti, ili uz nju, po bilo koju cijenu. Radi toga su smjerno izvršavali sve ono što je tražio Jedini (moćniji od njih), radi toga su Jedinom (’briljantnom pregovaraču’) prepustili da, mimo Ustava i svakog etičkog i političkog rezona, odlučuje o eminentno njihovim (i, dakako, našim) pitanjima i interesima; radi toga govore samo ono što im se kaže i kada im se kaže. No, ako se desi, danas-sutra, da matica okrene vodu na Crnogorski mlin, eto njih na čelu, s ’iskrenim’ uvjeravanjima kako su oni od početka baš tako mislili i radili. Nikud s njima, nikud bez njih“ (Dr Radovan Radonjić, „Tranzicije“, CID, Podgorica, 1998, str. 73.).

U to doba, a i kasnije, vlast DPS-a nanijela je Crnoj Gori i njenom društvu štetu bezmalo epskih razmjera - napisao je Novak Adžić.

Autor je diplomirani pravnik i historičar, magistar i doktorand historijskih nauka i saradnik u nastavi na Odsjeku za istoriji Filozofskog fakulteta Univerziteta Crne Gore u Nikšiću.