Antifašizam u Srbiji: Šta srbijanska djeca uče u školama?

BEOGRAD, (Patria) - U Srbiji, kao i u drugim državama bivše Jugoslavije, na djelu je svojevrsna revizija historijskih činjenica, koja je se vrši i kroz obrazovni sistem. BBC je povodom 9. maja Dana pobjede nad fašizmom napravio priču o stanju u srbijanskom obrazovanju i onome šta djeca uče iz historije.

Aleksandar Glavnik je samo jedan od mnogih profesora historije koji su o antifašizmu učili kroz partizanske ofanzive i saradnju četnika sa okupatorima – a sada predaju po udžbenicima u kojima se historijska uloga i jednih i drugih značajno mijenja.

On je u tom svijetu sam.

- Ne postoji nikakva direktiva niti savjet kako predavati historiju – ni od direktora škole, ni od strukovnih udruženja historičara - kaže Glavnik.

Danas radi sa talentovanim đacima Matematičke gimnazije, u sistemu gdje je nastava historije značajno izmijenjena.

- Politika snosi veliku odgovornost za relativizaciju vrijednosti antifašizma i njegovu zloupotrebu u dnevnopolitičke svrhe - kaže Glavnik za BBC.

U borbi da politika, koliko je moguće, ostane izvan škola, nastavnici nemaju pomoć.

- Kada krenete na čas i zatvorite vrata učionice – od tog trenutka, sve je na vama. Ima tu raznih opravdanja – planovi, udžbenici… – ali odgovornost je na profesoru - kaže Glavnik. 

Glavnik kaže da đaci dolaze na čas sa velikom količinom informacija za koju im je potrebna pomoć u slaganju u širi mozaik i dobijanju jasnije slike.

- Kvantitativno, oni dobijaju više informacija, ali se plašim da kvalitativno dobijaju manje znanja. Zbog toga se i događaju slučajevi gdje mi đaci dolaze sa „zabrinjavajućim ideološkim stavovima". Ja ih onda pitam kako mogu da podržavaju ideju u kojoj su Srbi i Jevreji bili predviđeni da služe kao robovi nacistima. Ali osjećam da ne uspijem uvijek da uzdrmam njihov stav.

Glavnik kaže da se razvijaju žive diskusije među đacima koji prate slučajeve rehabilitacije Dragoljuba Mihailovića ili Milana Nedića, te da se jasno definišu pristalice i protivnici.

U tim situacijama, pokušava da im ukaže na važnost argumentovanja stavova, ali je svjestan svog ograničenog uticaja.

- Stvari počinju od porodice, pa onda imate medije, i tek onda dođe škola. Imam veliki problem sa gubitkom uticaja škole - zaključuje Glavnik koji kaže da se on obrazovao u sistemu koji opisuje kao „dubinski prožetog antifašizmom“.

Historičarka Dubravka Stojanović analizirala je promjene u udžbenicima historije koje pokazuju odnos društva prema antifašizmu.

- Školstvo je inače sporo u promjenama, ali u ovom slučaju, dogodilo se da se od školstva krene i da ono bude avangarda. Od 2002. godine izdaju se udžbenici u kojima je Drugi svjetski rat okrenut za "360 stepeni" – partizani su kolaboracionisti, činili su ratne zločine, a četnici su historijski opravdani, očišćenih biografija.

Uslijedili su, kaže Dubravka Stojanović, promjena naziva oko 800 ulica u Beogradu, zapuštanje spomenika, zakonsko izjednačavanje prava četnika i partizana, sudski procesi rehabilitacije Draže Mihajlovića, dok se čeka epilog sličnog procesa za Milana Nedića.

Ona kaže da je to talas koji je krenuo poslije promjene vlasti 2000. godine.

- Slobodan Milošević je, zbog svojih veza sa SUBNOR-om, JUL-om i sličnim organizacijama, držao antifašizam kao nešto naslijeđeno. Nova vlast je htjela da prekroji historiju i pokaže se kao antikomunistička, postajući ono što Todor Kuljić naziva antiantifašizam.

Posmatrajući situaciju u regionu, Stojanović kaže da se antifašizam zadržao u republikama bivše Jugoslavije koje smatraju da su nacionalno profitirale iz Drugog svjetskog rata i jugoslovenske federacije – u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i Makedoniji.

- Oni koji su bili nezadovoljni svojim nacionalnim položajem, a koji i danas imaju neke aspiracije, poput Srbije i Hrvatske, napravili su najveću reviziju Drugog svjetskog rata i svoje narode postavili kao centralne žrtve. Tako se zbog Blajburga potiskuje Jasenovac, a u Srbiji je u centar pažnje stavljaju žrtve Nezavisne države Hrvatske i stradali poslije 1944. godine - zaključuje Dubravka Stojanović.

Ona dodaje i da se o odnosu naprednjačke vlasti prema antifašizmu može suditi prema „pomjeranju“ proslave Dana oslobođenja Beograda sa 20. na 16. oktobar 2014. godine, samo da bi se uklopila sa dolaskom ruskog predsjednika Vladimira Putina.

Predstavnici dva pokreta čije su uloge posljednjih decenija prilično izmijenjene imaju svojih razloga za nezadovoljstvo.

Prvi čovjek SUBNOR-a (Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata) Srbije Dušan Čukić kaže da udžbenici u školama u Srbiji ne odražavaju činjenicu da u Srbiji nikada nisu postojala dva antifašistička pokreta.

- Ministar obrazovanja se uzbudio zbog radnih svesaka u kojima su stihovi Cece Ražnatović, iako je ona popularna i van Srbije. A ne pada mu na pamet da zabrani udžbenike historije koji truju generacije formulacijama o Drugom svjetskom ratu, negativnim biografijama Josipa Broza Tita, a pozitivnim generala Draže Mihajlovića.

Na pitanje da li je ova organizacija pokretala inicijative za izmjenu pristupa antifašizmu, Čukić, inače dugogodišnji novinar i urednik RTS-a i Večernjih novosti za vrijeme Miloševićevih devedesetih, odgovara tvrdnjom da je vlast poslije 2000. godine značajno oslabila ovu organizaciju.

Inicijative jeste podnosio četnički Ravnogorski pokret, čiji predsjednik Momčilo Živković kaže da one nisu naišle na odgovor u državi.

- Uče nas lažnu historiju koja je donijela više zla nego ratovi i boleštine - kaže Živković i dodaje da danas društvene mreže uspjevaju da otkriju ono što, kako smatra, sakrivaju školski sistem i javnost.