VIZIJE I KONCEPCIJE Ustavna reforma i princip časti

Piše: dr.sci. Nermin Tursić

Bez obzira na promjene u sferi geopolitike koje mogu iznjedriti i “najnoviji svjetski poredak”, vlasti RS-a ostaju dosljedne sebi i ne mijenjaju svoj secesionistički diskurs. Takav stav su potvrdili tokom rasprave i usvajanja zaključaka na Posebnoj sjednici Narodne skupštine RS-a. U toku rasprave čula se namjera da se izradi “Strategija za vanjskopolitičko djelovanje RS-a, dok se u sadržaju usvojenih zaključaka jasno definiše njen aktivan vanjskopolitički status.

On se ogleda u navodima da je RS zvanično iskazala neutralan stav u rusko-ukrajinskom sukobu, da nije uvela sankcije Ruskoj Federaciji u skladu sa “zaštitom entitetskog interesa”, kao i namjerom da se izbjegne “dodatno usložnjavanje spoljnopolitičke pozicije RS u složenim geopolitičkim pitanjima”. Osim pokušaja pripisivanja vanjskopolitičkog subjektiviteta RS-u, entitetske vlasti nisu osudile rusku invaziju na Ukrajinu, niti su je pojmovno odredile kao agresiju, kao što nisu iskazali empatiju prema ratnim stradanjima koje proživljava Ukrajina i ukrajinski građani. Naprotiv, “zabranom” uvođenja sankcija su pokazale pristranost i direktno se svrstale na stranu ruske agresorske politike, i to, kao jedini javno proklomovani dio savremene Evrope. Jasno da ovakav entitetski diskurs nanosi vanjskopolitičku štetu državi BiH i predstavlja daljnju politiku suprotstavljanja ostatku demokratskog svijeta koji se nasuprot RS distancira od ruske imperijalističke politike. Osim toga, na pomenutoj sjednici su ponovo potvrđeni i pozitivni efekti secesionističke politike.

Ogledaju se u činjenici što nisu odbačeni ranije usvojeni zaključci koji podrazumijevaju usvajanje skupa zakona o “povratku nadležnosti” i osnivanju entitetskih institucija sa državnim prerogativima, već se samo definiše odlaganje njihove primjene na period od šest mjeseci. To znači da su još uvijek “živi” i nalaze se u stanju “pravne hibernacije”, spremni za aktivaciju u “pogodnom trenutku”. Insistirajući na ovakvim, anticivilizacijskim političkim smjernicama, Milorad Dodik, se pretvara u najnepoželjniju političku ličnost regije, dok paralelno sa tim, entitet RS vodi u pravcu da postane najizoliraniji prostor cijele Evrope, pa i šire.

Ipak, postoji paradoks u njegovoj namjeri i proizašlim političkim efektima. Politika secesionizma, institucionalizirane rusofilije i cjelokupnog odnosa prema paralizi rada državnih institucija BiH, te održani sastanak (i najavljeni novi) sa Vladimirom Putinom u Sankt Peterburgu, imao je (i imati će) svoje “pozitivne efekte”. Naime, nakon ruske agresije na Ukrajinu aktuelna politika RS je prepoznata kao otvorena prijetnja za mir i političku stabilnost Balkana i Evrope, čime je vratila državu BiH u centar interesovanja međunarodne zajednice (prije svega UK, SAD, država članica EU i NATO saveza), dok je s druge strane pokušaj blokade rada institucija FBiH, usvajanja budžeta BiH, kao i pokušaj opstrukcije općih izbora od strane HDZ BiH, probudio i uspavanu funkciju “nelegalnog” Visokog predstavnika u BiH, Christiana Schmidta, koji je legalno nametnuo obavezujuću Odluku o finasiranju izbora 2022. godine.

Štaviše, pokrenule su se značajne aktivnosti u BiH i oko BiH. Primjera radi, otkazana (ili bolje rečeno spriječena) je planirana posjeta Srbiji od strane ministra vanjskih poslova Ruske Federacije, Sergeja Lavrova, a time i pompezno najavljivan sastanka sa Miloradom Dodikom, dok je u Briselu postignuta saglasnost na sporazum o načelima funkcionalne BiH.

Njome su se lideri političkih partija zastupljenih u Parlamentarnoj skupštini BiH iskazali predanost očuvanju mirne, stabilne, suverene i nezavisne države BiH, čije je opredjeljenje usmjereno ka evropskim integracijama, sprovedbi ograničenih ustavnih reformama usklađenim sa evropskim i domaćim sudskim presudama, onemogućavanje daljnjih blokada državnih institucija, i još mnogo toga. U suštini, takav sporazum djeluje optimistično, bez obzira što se mogu čuti oprečna, ali u svakom slučaju slavodobitna objašnjenja od strane političkih učesnika (uz napomenu, da nisu preuzete sporazumne obaveze od strane svih učesnika sastanka ili su pak uvjetno prihvaćene).

Može li ovakav sporazum uliti optimizam građanima BiH, ukoliko isti u svojoj koncepciji predstavlja klasični “džentlemenski” sporazum čije izvršenje ne podliježe sankciji, nego se esencijalno oslanja na koncept časti sporazumnih strana (u ovom slučaju na čast BH političkih elita), dok se u isto vrijeme pokušava ozakoniti izborni proces na principu “legitimnog predstavljanja” u institucijama države BiH, kao potpuno antidržavnog defekta stranog demokratskim principima, a određeni čelnici opozicionih političkih partija iz RS-a i dalje permanentno zagovaraju politički stav o očuvanju statusa RS unutar ustavnopravnog poretka BiH zasnovanog na “izvornom Dejtonu”?

Da bi se razumjeli ovakvi stavovi, neophodno je u najkraćem iznijeti i nekoliko činjenica o aktuelnoj ustavnoj organizaciji BiH i mogućnosti (neophodnosti) njene reforme. Naime, u svojoj koncepciji Ustav BiH je zagarantirao teritorijalni integritet i državni suverenitet BiH, ali je odredio entitete i narode kao predominantne kategorije. Uspostavio je princip visokog stepena političke autonomije i eksluzivno odredio pravo na etnički i entitetski subjektivitet, i to na uštrb građanskog. Ta činjenica je poslužila kao preduslov za instalaciju unutrašnje etno-teritorijalne podijeljenosti države i društva, koja uz postojeću “ustavnu hermetizaciju” ostaje skoro pa tri decenije nepromijenjena.

Tačnije, ustavni etno-politički projekt u Bosni i Hercegovini nužno je diskriminirajući po svome određenju, koji ugrožava i ograničava osnovna građanska prava. Kao takav se uporno suprotstavlja demokratskoj tranziciji društva i transformaciji BiH iz postojeće etničke u savremenu građansku državu u kojoj bi se naglašavala uloga građanina, državljanina kao nosioca suverenosti. U duhu toga je svaki dosadašnji pokušaj ustavnih reformi bio opterećen etno-političkim koncepcijama koje su se zasnivale na principu ostanka instalirane etničke “konstitutivnosti”, koja se konstantno potvrđuje formulacijom: “dva - protiv jednog”.

Zbog toga imamo situaciju da se u entitetu FBiH sukobljavaju dvije različite političke vizije i koncepcije oko izmjene izbornog zakona i teritorijalne reorganizacije, dok se RS kao etno-homogen entitet manifestira kao ekskluzivitet srpskog naroda u BiH, sa izraženim elementima “političke samodovoljnosti”. U vlastitim političkim projekcijama se predstavlja kao izraz srpskog naroda i garancija “narodnog suvereniteta”, koji se nalazi u službi prelaznog rješenja ka konačnom osamostaljenju ili teritorijalnoj fuziji sa drugom državnom zajednicom, konkretno sa Srbijom. S toga, ne treba da čudi što je razvijena politička praksa suprotstavljanja entitetskih/etničkih interesa državi BiH i njenim građanima kao cjelini.

Stoga, navedeni diskriminirajući problemi i “teret” ustavnih odredbi čija je reforma uslovljena etničkom političkom voljom, mogu samo da proizvedu nadu kod BH građana da će na političkoj sceni “proraditi” koncept časti kod parlamentarnih predstavnika vlasti u BiH. To bi u osnovi podrazumijevalo implementaciju prihvaćenih obaveza pomenutog “džentlemenskog” sporazuma, koji bi mogao da poslužiti kao prvi korak u izgradnji države koja bi se zasnivala na građanskim principima savremene demokratije, i to one, istinske pune demokratije, koja bi trebala da etnički ekskluzivizam zamijeni sa građanskom inkluzivnošću i time stekne predispoziciju za eliminaciju svakog oblika “ozakonjene diskriminacije” nametnutog dejtonskog Ustava u Anexu IV. Ukoliko se pak desi da “sporazum” posluži kao mehanizam predizborne kampanje ili da u postizbornom periodu “zataji” čast političkih elita i ne održe datu riječ, za očekivati je da će naredni sporazum biti sa definiranim sankcijama. U svakom slučaju, izvjestan je povratak isprobanog “modela štapa i šargarepe”.