Podgorički izbori: Put ka pobjedi ili porazu suverene i nezavisne Crne Gore

Piše: Nevena Kovačević

Lokalni izbori u Podgorici i još 14 opština, uključujući i novoformiranu opštinu Zeta zakazani su za 23. oktobar. Odlaganje izbora za oktobar je prema ocjeni Ustavnog suda bilo neustavno, a izvjesno je da će i takozvani zetski zakoni, doneseni uoči lokalnih izbora u Podgorici, kojima je Zeta proglašena za samostalnu opštinu biti predmet ocjene ustavnosti.

Ipak, u okolnostima u kojima se Crna Gora trenutno nalazi, čini se da bi podgorički izbori, odnosno njihov ishod mogao presudno uticati i na ishod vanrednih parlamentarnih izbora, čije je održavanje sve izvjesnije.

Demokratske promjene ili sunovrat države

Promjene vlasti su neophodne i predstavljaju legitiman proces u svakom demokratskom društvu, pod uslovom da postoji jasna vizija puta napretka i prosperiteta kojim bi društvo trebalo ići. Crna Gora je, nažalost, primjer države u kojoj su promjene po svaku cijenu, čiji je jedini cilj bio pad sa vlasti dotadašnjeg režima nanijele ogromnu i nemjerljivu štetu vitalnim nacionalnim interesima i uvele zemlju u duboku političku i društvenu krizu. Negativne posljedice promjena od 30. avgusta 2020. godine, kada je, bez jasne vizije društvenog napretka, formirana nova parlamentarna većina, vidljive su u gotovo svim oblastima društvenog života.

Za nepune dvije godine, srušene su dvije Vlade. Prva, ekspertska, na čelu sa Zdravkom Krivokapićem, nastala je na krilima vjerskog fanatizma, pa se, u skladu sa tim, više bavila crkvenim, nego državnim pitanjima. Druga, manjinska Vlada, na čelu sa Dritanom Abazovićem, podržana od strane jednog dijela suverenističkih partija, među kojima je i Demokratska partija socijalista, sa kojom je do tada, lider GP URA odbijao svaki vid saradnje, deklarisala se kao proevropska i riješena da sprovede neophodne reforme, čime bi Crna Gora iskoristila istorijsku šansu za približavanje članstvu u Evropskoj uniji. 

Ipak, od predizbornih obećanja, ostale su samo populističke floskule, a od niza sporazuma različitih konstituenata vlasti mrtva slova na papiru. Promjene su pokazale da nijedna od dvije Vlade nije imala dovoljno znanja i sposobnosti da sprovede suštinske reforme i da se odupre uticaju i uplivu drugih zemalja u unutrašnju politiku države.

Za obje Vlade, zajedničko je to što su nastavile sa svim lošim praksama koje su najoštrije kritikovane, naročito sa partijskim zapošljavanjem i uhljebljivanjem svojih kadrova po dubini. Populističke i budžetski neodržive reforme, dodatno su razorile crnogorsku ekonomiju, stvorile ogromne dugove, čime je sistem javnih finansija praktično doveden do stanja kolapsa, što je nažalost, najvidljivije u oblasti finansiranja lijekova i pružanja zdravstvenih usluga.

Obje Vlade su više služile tuđim, nego interesima vlastite države, ali je Vlada Dritana Abazovića, ipak to radila mnogo otvorenije, uporno insistirajući na identitetskim i religijskim pitanjima, koja su dodatno produbila snažne podjele u Crnoj Gori. Potpisivanjem tzv. temeljnog ugovora sa SPC i insistiranjem na pridruživanju Crne Gore regionalnoj inicijativi ‘Otvoreni Balkan’, koje premijer i pojedini članovi Vlade aktivno zagovaraju čak i u tehničkom mandatu, EU put Crne Gore je faktički blokiran. Ključne reforme u tužilaštvu u Skupštini nisu podržane upravo od strane poslanika GP URA, zbog čega ćemo, za nekoliko dana imati nefunkcionalan Ustavni sud. 

Ignorisanjem upozorenja evropskih partnera, blokiran je rad gotovo svih institucija, a Vlada je otvorila prostor nesmetanom uticaju velikosrpskih nacionalista i promotera ideje srpskog sveta. Dakle, promjene su dovele do nikad agresivnijeg miješanja Srbije u unutrašnja pitanja Crne Gore, koje se dominantno odvija posredstvom SPC, najvećeg eksponenta srpskog utjecaja i može imati nesagledive posljedice po nezavisnost, suverenitet i teritorijalni integritet, ako građani, kao nosioci suvereniteta glasom na izborima ne pruže jasan, demokratski otpor utjecaju velikosrpskih i proruskih politika.

Ukupna klima u državi je veoma nepovoljna. Nasilja je sve više, a govor mržnje i ekstremizam su nikad izraženiji. Kritički orijentirani mediji koji danima izvještavaju o nezakonitim radnjama, prepiskama sa Sky aplikacije, naoružavanju SPC i potencijalnom izazivanju građanskog rata u slučaju nepovoljnog ishoda izbora iz 2020. godine, konstantna su meta prijetnji i napada koji su prouzrokovani etiketiranjem od strane premijera. Osim medija, mete se crtaju i građanskim aktivistima, predstavnicima NVO sektora, intelektualcima i svima koji otvoreno i javno kritikuju rad Vlade. Na primjere brutalnih pokušaja gušenja slobode izražavanja institucije i tužilaštvo ćute, uz oglašavanje jedva ponekim saopštenjem.

Promjene na lokalnom nivou

Građani koji žive u opštinama u kojima su u prethodne dvije godine na vlast došli subjekti nekadašnje parlamentarne većine, svjedoče promjenama koje za posljedicu imaju organizovanje proruskih skupova, bavljenje čelnika lokalnih samouprava vjerskim pitanjima, zanemarivanje i nepoštovanje državnih praznika i simbola i ćutanje lokalnih vlasti na kršenje ustavnog poretka i postavljanje antidržavnih transparenata.

A šta se drugo moglo očekivati od funkcionera partija koje blisko sarađuju sa predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem, podržavaju politiku velikosrpskog nacionalizma, invaziju Rusije na Ukrajinu i dočekuju patrijarha SPC Porfirija, podržavajući ratne zločince i pokazujući da, iznad svega, mrze državu u kojoj žive.

Najbolji primjer je nekada slobodarski Nikšić, gdje su 13. jula, građani koji su mirno proslavljali praznik sopstvene države, napadnuti od strane grupe koja je nosila zastave druge države, uz uzvikivanje nacionalističkih parola i pjevanje šovinističkih pjesama, a koju je do trga na kome je proslava već bila završena propustila policija, što se može vidjeti na dostupnim snimcima. Nakon toga, policija je suzavcem i biber sprejem rastjerivala mirne građane, zbog čega do danas, nijedan policijski službenik nije odgovarao, kao što niko nije odgovarao ni zbog brutalnog postupanja policije 4. i 5. septembra prošle godine na Cetinju prema Crnogorcima koji su se građanskim protestom protivili ustoličenju Mitropolita Joanikija u cetinjskom manastiru.

Nedavna posjeta patrijarha SPC Porfirija Herceg Novom obilježena je transparentima dobrodošlice u srpsku Boku, istaknutim na javnim mjestima, suprotno ustavnim načelima. Umjesto reakcije i uklanjanja spornih transparenata, čelnici lokalne vlasti, predstavnici Vlade i predsjednica Skupštine, najsrdačnije su dočekali patrijarha, koristeći čak i zvanični nalog Skupštine za promociju vjerskih skupova.

I u drugim opštinama u kojima su na vlasti prosrpski orijentirane partije, situacija je identična. Stiče se utisak da je dozvoljeno sve, osim isticanja simbola sopstvene države, proslave državnih praznika i građanskog otpora nacionalizmu i klerofašizmu.

Značaj podgoričkih izbora

Dogovor oko izbora nove Vlade i dalje je neizvjestan. Lideri nekadašnje parlamentarne većine održali su nekoliko sastanaka u cilju približavanja stavova o potencijalnim imenima mandatara i predsjednika parlamenta, ali konkretan dogovor nije postignut. Demokratska Crna Gora odrekla se svih funkcija, dok DF i GP URA za mandatara predlažu svoje lidere Andriju Mandića i Dritana Abazovića.

Na dogovoru se insistira, iako je očigledno da je riječ o političkom diletantizmu i borbi za fotelje, jer stara parlamentarna većina odavno ne postoji. Ponovo se ignorišu jasne poruke evropskih partnera da DF nije poželjan partner za sastav nove Vlade.

Rok za predlaganje mandatara od strane predsjednika države ističe 19. septembra. Ukoliko rok ne bude ispoštovan, slijedi automatsko raspuštanje Skupštine, ali se ta opcija među političkim subjektima rijetko pominje, jer je jasno da strah od ponovnog odmjeravanja snaga na izborima ipak postoji.

Kakav god bio sastav nove Vlade, gotovo je izvjesno da bi jedan od njenih ključnih zadataka svakako bio stvaranje uslova za pripremanje prijevremenih parlamentarnih izbora, koji bi, najranije, mogli biti održani za nekoliko mjeseci, ali bi nefunkcionalnost Ustavnog suda dovela u pitanje njihov legitimitet. Izbori će, u kontekstu aktuelnih dešavanja imati maltene referendumski značaj, a njihov ishod, kao i ishod predsjedničkih izbora mogao bi biti jasniji već nakon lokalnih izbora u Podgorici, koji bi, po svemu sudeći mogli biti sudbonosni za dalji put Crne Gore.

Izborne liste predaju se od 13. do 27. septembra.

Još nije poznato da li će najjače partije nastupiti samostalno ili u nekoj vrsti koalicija. Predsjednik države, Milo Đukanović, prije nekoliko dana je u intervjuu na Gradskoj televiziji najavio mogućnost zajedničkog nastupa suverenističkog bloka na predstojećim podgoričkim izborima, ističući da su na milimetar od postizanja tog dogovora. Kandidat suverenističkog bloka bi, najvjerovatnije, bio aktuelni gradonačelnik Podgorice, Ivan Vuković. Izvjesno je da će na podgoričkim izborima prvi put nastupiti i pokret ‘Evropa sad’, čiji su osnivači Milojko Spajić i Jakov Milatović, ministri u Vladi Zdravka Krivokapića i kreatori populističkih reformskih programa ‘Evropa sad’, zbog čega prema nekim procjenama mogu ostvariti dobre rezultate i dobiti podršku određenog dijela građana.

Imena potencijalnih kandidata pojedinačnih partija, i dalje su na nivou nezvaničnih najava i špekulacija.

Ukoliko partije koje čine suverenistički blok zaista nastupe u zajedničkoj koaliciji, podgorički izbori bi mogli pokazati da li suverenistički blok ima dovoljnu podršku građana i snagu da na narednim izborima, kroz koalicioni, ili nastup u više kolona osvoji vlast na državnom nivou. Biće jasnije i da li su građani Crne Gore spremni da se odreknu emocionalnog pristupa politici i da se, donošenjem racionalne odluke odupru konačnoj predaji države u ruke onih koji priželjkuju denacifikaciju Crne Gore, posmatraju Crnu Goru samo kao geografsku odrednicu i dio velike Srbije, a Crnogorce kao manjinski narod i dio izmišljene nacije.

Crna Gora, dakle ima dva puta. Jedan je evropski, koji vodi očuvanju nezavisne, građanske i antifašističke države, dijela evropske porodice, a drugi je onaj koji bi, neminovno, imao katastrofalne posljedice po suverenitet i teritorijalni integritet zemlje i doveo do njenog potpunog utapanja u takozvani Srpski svet.

Rezultati podgoričkih izbora, koji prevazilaze lokalni značaj, dat će realniju sliku za koji od ova dva puta su građani dominantno opredijeljeni i da li je svijest o važnosti odbrane državnih interesa i istinskih evropskih vrijednosti dovoljno sazrela u crnogorskom društvu, te da li su birači spremni da, uskraćivanjem podrške, kazne sve čiji su neodgovorni potezi u prethodne dvije godine doveli do stanja političke i institucionalne krize, blokade evropskog puta, dodatnog razaranja prosvjetnog i zdravstvenog sistema, gašenja nekoliko značajnih državnih kompanija, usporavanja investicionog i razvojnog ciklusa i uvođenja države u stanje ekonomskog kolapsa. 

Nevena Kovačević, novinarka je i politikološkinja, magistrantkinja na Fakultetu političkih nauka u Podgorici