Zagarantovana najniža plata ili zagarantovana najveća politička podvala

Za NAP piše: Sifet Kukuruz, pravni ekspert

Ekonomija koja funkcioniše na tržišnim principima ne može se uspješno razvijati intenzivnim državnim intervencionizmom, a posebno ne lošim državnim intervencionizmom. Ustavom BiH određeno je da tržišna ekonomija predstavlja ustavnu kategoriju i svaka odgovorna vlast bi, u kontekstu ove činjenice, morala ozbiljno voditi računa o svojim intervencionističkim mjerama kojima zahvata u oblast privrede, s obzirom da privredni tokovi u velikoj mjeri određuju sve ostale društvene procese.

U svakoj državi u kojoj je uspostavljena tržišna ekonomija, tržišne zakonitosti, a ne politički voluntarizam predstavljaju glavni regulator društvenih procesa. Zbog svog velikog utjecaja na cjelinu društvenih tokova, mjere državnog intervencionizma u oblasti privrede bi se morale prethodno dobro osmisliti.

Međutim, Vlada FBiH je donoseći odluku o najnižoj plati za 2025. godinu ovaj temeljni princip grubo ignorisala, prvo - tako što je ustavnu i zakonsku materiju regulisala vlastitom odlukom i umjesto volje Parlamenta kao zakonodavnog organa, svoju političku volju, kao izvršnog organa vlasti, postulirala kao vrhunski regulator najvažnijih društvenih procesa - privrednih tokova. Na takav način izvršna vlast, umjesto da izvršava zakone, stavila se u funkciju zakonodavca.

Drugi propust u vezi sa donošenjem sporne odluke ogleda se u netransparentom postupku njenog donošenja, jer ona nije rezultat prethodno provedene javne rasprave, koje uopšte nije ni bilo. Treća slabost ogleda se u tome da se donesenom odlukom privredni subjekti u vrlo kratkom roku opterećuju izuzetno značajnim finansijskim opterećenjima koja nisu imali mogućnost ukalkulisati u svoje buduće poslovanje.

U tom smislu, ova odluka predstavlja svojevrsni vanredni događaj ili šok za poslovanje privrednih subjekata, jer kao što država budžet za narednu godinu planira na osnovu izvršenja budžeta za tekuću godinu, tako i privredni subjekti vlastito poslovanje u narednoj godini planiraju na osnovu rezultata poslovanja tekuće godine.

Pomenute činjenice dovoljan su argument da se donošenje odluke o minimalnoj plati proglasi štetnim činom, s obzirom da je sam način njenog donošenja urušio temeljni princip povjerenja i sigurnosti koji je nužan preduslov za uspješno odvijanje društvenih, a posebno procesa u oblasti privrede. Federalna vlada je donijela odluku o minimalnoj plati kao da se njena primjena odnosi na regulisanje nekog unutrašnjeg, administrativnog procesa u okviru Vlade FBiH, a ne na cjelinu privrede u FBiH.

Državni intervencionizam

Ukoliko se ekonomija države zasniva na tržišnim principima, onda mjere državnog intervencionizma ne smiju biti nepredvidive i netransparentne, a posebno ne smiju izazivati iznenadne poremećaje na tržištu i dovesti u pitanje tržišnu logiku i osnovnu svrhu postojanja privrednih subjekata. A odluka Vlade FBiH o minimalnoj plati postiže upravo taj efekat. Paradoksalno je da vlast privredne subjekte prepušta na milost i nemilost tržišnim principima, a istovremeno od njih traži da se ne ponašaju tržišno.

Suština priče o najnižoj plati nije u tome da li su poslodavci iskreni u svojoj brizi za status radnika, nego u tome da li, i u kojoj mjeri, aktivnost privrednih subjekata, nakon uvođenja protekcionističkih mjera ima svoje ekonomsko opravdanje.

Namjera uvođenja mehanizama kojima se onemogućava eksploatacija ili izrabljivanje radnika, bez obzira u kojoj mjeri bila društveno opravdana, ne bi se smjela pretvoriti u eksploataciju privrednih subjekata od strane vlasti.

Odnosi u privredi su interesni odnosi i njihov karakter ne može se nasilno mijenjati političkim odlukama, bez ozbiljnih posljedica po cijelo društvo, pa tako i privredu. Državna vlast status radnika ne može štititi tako što će ugroziti status privrednih subjekata koji nakon uvođenja intervencionističkih mjera neće biti ekonomski motivisani, ali ni sposobni da u istom kapacitetu nastave obavljati privrednu djelatnost.

Izdvajati više, a zarađivati manje, je princip koji je nepoznat tržišnoj ekonomiji. Međutim, ono što vlast u navodnoj brizi za status radnika zanemaruje ili svjesno ignoriše jeste činjenica da ugrožavanje djelatnosti privrednih subjekata nužno uzrokuje i ugrožavanje sigurnosti statusa samih radnika. Privrede nema bez privrednih subjekata, kao što ni radnika nema bez privrednih subjekata.

Vlast koja uistinu želi zaštititi radnika, kojoj je dignitet radnika vrijednost po sebi, može status radnika poboljšati nizom drugih mjera. Jedna od takvih mjera bi mogla biti i odluka da se u nedostatku radne snage, a što je situacija u BiH, uvede mjera zabrane uvođenja jeftine i nekvalificirane radne snage iz trećih zemalja.

Na takav način privredni subjekti će biti primorani da, u potrazi za radnicima, svojevoljno nude bolje uslove rada, pa tako i veću platu. Na takav način nastaje utrka privrednih subjekata za radnom snagom, a u toj utrci, na principu ponude i potražnje, radnici su u poziciji da diktiraju uslove.

(Ne)briga za radnicima

Ipak, ono što je suspektno u vezi sa navodnom brigom aktuelne vlasti za status radnika je odnos te vlasti prema privrednim subjektima općenito. Nije moguće voditi brigu o radnicima, bez brige o privrednim subjektima, jer samo uspješan privredni subjekt je sposoban osigurati i veću platu radniku. A stabilnog i uspješnog privrednog subjekta nema u uslovima razorene i devastirane privredne infrastrukture.

Nametanje obaveze privrednim subjektima da povećaju platu radnicima, uz istovremenu naglašenu nesposobnost aktuelne vlasti da osigura ekonomski stimulativno okruženje, predstavlja direktni atak, ne samo na privredne subjekte, nego i na privredu u cjelini, a samim time na radnike. Tako se navodna briga vlasti za radnike pokazuje ustvari kao nebriga.

Odnosi u privredi se uveliko razlikuju od sfere političkog djelovanja, privredni tokovi imaju svoje zakonitosti. Politička odluka u tržišnoj ekonomiji koja ne uvažava tržišnu logiku predstavlja negacija ekonomskih principa poslovanja. Donošenje takvih političkih odluka je pokušaj da se od privrednih subjekata, čije postojanje je zasnovano na tržišnoj logici, naprave humanitarne i karitativne organizacije.

Faktura za neuspjeh

Na takav način, obespravljenost radnika, koja je primarno posljedica loše politike i nesposobnosti same vlasti, nastoji se, vrlo perfidno, fakturisati privrednim subjektima. Ekonomiju dinamizira profit, to se nekome može sviđati ili ne sviđati.

Očekivati da se uspješna privreda može zasnivati na socijalnim i humanitarnim osnovama je isto kao i tvrditi da se sa isto ili sa manje brašna može nahraniti više osoba. Iluzorno je očekivati u tržišnoj ekonomiji da životni standard građana podižu privredni subjekti na vlastitu štetu. To je zadatak i obaveza vlasti.

Ne postoji ekonomski opravdana mjera kojom vlada može prisiliti privredne subjekte da povećaju platu radnicima na štetu vlastitog profita, a da se privrednim subjektima istovremeno ne smanje obaveze prema državi ili da im se ne osiguraju neke nove, do tada nepostojeće, mogućnosti poslovanja koje će im omogućiti ostvarivanje dodatnog profita, zarade.

Vlast ne može od privrednih subjekata tražiti da rade njen posao, socijalnu politiku vodi država, a ne privredni subjekti. Takav pristup vlasti predstavlja nasilje nad zakonitostima tržišne ekonomije.

Država svojim odlukama može povećavati plate radnicima tek onda kada ih bude zarađivala i isplaćivala ili tek onda kada osigura pretpostavke privrednim subjektima da unaprijede svoje poslovanje i povećaju vlastitu zaradu.

Vlast koja svojim neradom ugrožava poslovanje privrednih subjekata i istovremeno im nameće nove obaveze, ugrožava ne samo privredne subjekte, nego i radnike, ali i privredu u cjelini.

Donijeti odluku kojom se privrednim subjektima stvara dodatni trošak, a istovremeno ne poboljšati i ne unaprijediti poslovni ambijent i otvoriti nove poslovne mogućnosti za poslovanje privrednih subjekata, predstavlja političko reketiranje.

Samo primjer porušene pruge u Jablanici, koju vlast nije sposobna popraviti, pokazuje da vlast za privredu uopšte i nije briga, a samim time ni za radnike. Kada bi aktuelnoj vlasti uistinu bili važni radnici, prvo što bi ta vlast uradila jeste da osigura uslove za nesmetano funkcionisanje privrednih subjekata, da im pruži nove poslovne mogućnosti i da im omogući da unaprijede vlastito poslovanje.

Međutim, vlast nije učinila ništa da poboljša poslovni ambijent, nego je privredne subjekte prepustila njima samima, ostavila ih da trpe posljedice urušavanja privredne infrastrukture, a onda ih dodatno opteretila obavezom povećanja najniže plate.

Šta više, vlast privrednim subjektima ne pruža nikakve garancije u pogledu budućih uslova poslovanja, ona ih u cijelosti prepušta na milost i nemilost tržišnim principima, a istovremeno od njih traži da se ne ponašaju tržišno.

Vlast privrednim subjektima nije dala nikakve garancije da će sutra, u slučaju nekog novog ozbiljnijeg poremećaja u društvenim, a posebno privrednim tokovima, provesti efikasne mjere ekonomske politike i uspješno sanirati štetne posljedice takvog poremećaja.

Tuđa odgovornost

Na primjeru svog odnosa prema porušenoj pruzi u Jablanici, vlast je pokazala da joj uopšte nisu bitni privredni subjekti, a samim time ni radnici. Takvoj vlasti je bitno samo da prikrije vlastitu neodgovornost, nesposobnost i nerad odlukom o povećanju najniže plate i da nezadovoljstvo zbog izuzetno loše ukupne društvene i političko-ekonomske situacije skine sa sebe i preusmjeri na privredne subjekte.

Insistirajući na terminu poslodavac, a ne privredni subjekt, vlast svoju odluku o povećanju najniže plate želi prikazati, ne kao ekonomsko pitanje koje se reflektira na cijelu privredu, nego kao nešto što je interna stvar poslodavca i radnika, odnosno kao nešto što je spremnost i dobra volja poslodavaca.

Na takav način vlast nezadovoljstva građana ukupnom društveno-političkom situacijom kanališe prema privrednim subjektima, kao da su privredni subjekti, a ne vlast, krivci za ukupno stanje u društvu.

Svojim postupkom vlast privredne subjekte percipira i javnosti prezentira kao isključive krivce za aktuelnu društveno-političku i ekonomsku situaciju, tretirajući ih kao lihvare i istovremeno navodeći na takav način radnike da svoje opravdano nezadovoljstvo, umjesto prema aktuelnoj vlasti, iskazuju prema privrednim subjektima.

Međutim, vlast zaboravlja da je sukob i netrpeljivost koju generira između radnika i poslodavaca prvi preduslov za socijalne nemire sa kojima će se vlast na kraju morati suočiti. Od svih oblasti društvenog života privreda najbrže i najnemilosrdnije ispostavlja fakturu, ona nema milosti ili razumijevanja za ljudsku glupost.

Svaki privredni subjekt se registruje da bi ostvarivao profit, na isti način na koji se političke stranke formiraju kako bi participirale u vršenju vlasti, pri čemu iskazuju jasnu namjeru da maksimaliziraju posjedovanja vlasti.

Zato bi i pravi test za ispravnost odluke o najnižoj plati za politiku koja iza te odluke stoji bila spremnost da politički postoji, ali da ne participira u vršenju vlasti. Kao što je takva odluka nelogična za politiku, tako je i odluka politike o najnižoj plati nelogična s pozicije ekonomskih interesa privrednih subjekata.