Rektor UNSA Tarik Zaimović: Univerzitetska biblioteka je najznačajniji postratni projekat, akademska zajednica je uspavana

Početkom jula 2024. godine Senat Univerziteta u Sarajevu izabrao je prof. dr. Tarika Zaimovića za rektora Univerziteta u Sarajevu. Iako mu je mandat započeo početkom oktobra, proteklih devet mjeseci bilo je turbulentno. Sa rektorom Zaimovićem smo razgovarali o najznačajnijim projektima i planovima Univerziteta u Sarajevu, studentima, ali i ulozi akademske zajednice u bh. društvu u aktuelnim društvenim, političkim i ekonomskim izazovima.

Razgovarala: Amra Vrabac

Mandat rektora zvanično ste preuzeli u oktobru 2024. godine, a prije toga ste bili i prorektor za finansije. Bilo je određenih turbulencija otkako ste na ovoj poziciji. Kako sada gledate na period iza vas?

Zaimović: Mandat rektora Univerziteta je počeo sa 1. oktobrom, a obzirom da sam proteklih šest godina proveo kao prorektor za finansije, nije bilo posebnih tehničkih i operativnih izazova vezanih za preuzimanje dužnosti. Činjenica jeste da je 2024. godina bila obilježena značajnim političkim pritiskom na Univerzitet u Sarajevu koji je, u nekoj mjeri, usporio nastavak razvoja Univerziteta i napravio pauzu u nekim od ključnih projekata, te svakako – nažalost - imalo je utjecaja i na ukupnu unutrašnju dinamiku rada Univerziteta.

Uprkos svemu tome Univerzitet je i 2024. godinu obilježio kao jednu izuzetno uspješnu godinu u praktično svim segmentnima. Uprkos svim pritiscima koje smo imali sa različitih strana, ostvarili smo najbolju godinu u pogledu međunarodnih, domaćih i stručnih projekata gdje smo učestvovali na do sada rekordna 694 projekta. Uz sve poteškoće, Univerzitet je tu 75 godina i on će nastaviti i narednih 75 godina. Malo jedna godina može utjecati na ukupni razvoj i boljitak Univerziteta u Sarajevu i nadam se
da ćemo u nekom narednom periodu imati podršku Vlade Kantona za ubrzani nastavak razvoja i reformi na Univerzitetu.

U toku je izgradnja Univerzitetske biblioteke u Kampusu. Ranije je usvojen Master plan i Kampus UNSA bi trebao da dobije potpuno drugačiji izgled. U kojoj fazi su ti projekti?

Zaimović: Univerzitetska biblioteka jeste najznačajniji postratni projekat na Univerzitetu u Sarajevu, ali to nije naš jedini kapitalni projekt u proteklom periodu. Uz veliko zalaganje kolega sa Fakulteta zdravstvenih studija otvorili smo i novu zgradu Fakulteta, a radovi na izgradnji zgrade Akademije scenskih umjetnosti su ponovo počeli.

Univerzitetska biblioteka predstavlja jedan simbolični početak izgradnje Kampusa Univerziteta. Ona svojom i veličinom i novčanom vrijednošću i simbolički predstavlja prvi objekat koji gradimo u obuhvatu Kampusa. Stepen realizacije samog objekta Univerzitetske biblioteke je trenutno na oko 60 procenata, a okončanje radova se očekuje u junu iduće godine.

Sa druge strane, izgradnja Kampusa Univerziteta u Sarajevu je generacijski projekat. To je
projekat koji bi svi u gradu Sarajevu trebali da shvate kao projekat koji su započeli ljudi poput Emerika Bluma, a mi svi trebamo pokušati da ga dovedemo do kraja. Mi smo u protekle dvije godine radili sa londonskom firmom Arup koja je napravila Master plan
po standardima EU i koji je takav da ispunjava sve uslove evropskih izvora finansiranja bez obzira govorili o grantovima, strukturalnim fondovima ili zaduženjima. Od okolišnih do energetskih. Naredna faza je pretvorba Master plana u regulacioni plan o čemu postoji poseban Sporazum između Vlade Kantona Sarajevo, Općine Novo Sarajevo i Zavoda za planiranje razvoja Kantona Sarajevo. Pored toga, svojom odlukom Vlada Kantona je "Program razvoja Kampusa Univerziteta u Sarajevu" proglasila projektom od posebnog značaja za Kanton Sarajevo i utvrdila prostorni obuhvat Kampusa Univerziteta u Sarajevu od posebnog značaja za Kanton Sarajevo za izgradnju javnih objekata.

Izradom i usvajanjem novog Regulacionog plana obuhvata Kampusa Univerziteta, vizija grada Sarajeva kao univerzitetskog grada će preći iz faze priprema u fazu realizacije. Nažalost, izrada i usvajanje novog Regulacionog plana - kao izuzetno važan korak ovog procesa, sada je u fazi čekanja. Zavod za planiranje razvoja Kantona je trenutno okupiran drugim temama, ali nije dobro da zaustavljamo – gubimo momentum. Nedavno sam učestvovao na jednom sastanku u Briselu gdje je predstavnik ispred Evropske unije spomenuo izgradnju Kampusa kao jednog od strateških projekata i za Evropsku komisiju. Oni vide potrebu da se Univerzitet u Sarajevu učini najznačajnijim obrazovnim nukleusom i obrazovnim, razvojnim pokretačem Bosne i Hercegovine.

Master plan Kampusa Univerziteta u Sarajevu

Izrada i usvajanje novog Regulacionoga plan nije važna samo radi objekta. Pored novih objekata izgradit će se novi laboratorijski i istraživački kapaciteti koji sadržajno mijenjaju unutrašnju strukturu i samo biće Univerziteta. Univerzitet u Sarajevu je prvenstveno naučna, a tek onda obrazovna institucija. Mi se prvenstveno bavimo naukom i stručnim radom, sve sa ciljem pružanja najboljeg obrazovanja našim studentima. U tom procesu infrastruktura igra veliku ulogu – posebno kada govorimo o prirodnim, tehničkim i medicinskim naukama. Danas jednostavno morate imati moderne i jake laboratorije, odnosno ukupne istraživačke kapacitete. U isto vrijeme, još jedan detalj će biti važan građanima Kantona. Master planom je predviđeno da 63 procenta Kampusa budu zelene površine. Kampus je praktično jedan veliki park i mnogo malih parkova. Željeli smo da imamo parkovsku površinu koja će biti povezana sa Vilsonovim šetalištem, te da Univerzitet i grad naprave tu simbiozu da je to ne samo univerzitetski centar, već i integralni dio grada koji građani svakodnevno koriste.

Sa izgradnjom pješačkog mosta – pasarele koja povezuje Kampus Univerziteta, sa zelenim površinama Prirodno-matematičkog fakulteta te sa Vilsonovim šetalištem, građani će dobiti jedan jedinstven zeleni prostor u centru grada. Od Marijin Dvora, kroz Vilsonovo, preko pasarele i gradskog paraka u Kampusu Univerziteta, građani Sarajeva će imati zelenu pješačku oazu u centru grada.

Još jedan od projekata koji je važan, ne samo za Univerzitet u Sarajevu, već i za cijelu državu, posebno u doba kada informacione tehnologije igraju možda najznačajniju ulogu u društvu, je i da Bosna i Hercegovina dobije svoj prvi veliki „superračunar“. Mi ne govorimo o nekim manjim računarima koji imaju karakteristike „visokih performansi“ i koje mi imamo na mnogo mjesta od privatnih laboratorija do našeg Prirodno-matematičkog fakulteta. Ovdje se radi o velikom institucionalnom projektu koji će biti na raspolaganju ne samo akademskoj zajednici u BiH, već i cjelokupnom privatnom sektoru u Bosni i Hercegovini za razvoj svojih proizvoda. Izgradnja modernog HPC centra predstavlja ulazak u kategoriju univerziteta koji postaju prepoznatljivi. Danas, ulaganje u naučnu infrastrukturu je ključ da se mi kao društvo i Bosna i Hercegovina priključimo evropskoj zajednici. Vi ne možete ići dalje ako ne možete pratiti naučno-tehnološki i infrastrukturni razvoj.

Naprimjer, mi imamo sjajan projekat sa CERN-om, gdje radimo Ion-akcelerator koji se za
potrebe Univerziteta izrađuje u samom CERN-u. Taj projekat će u jednom segmentu fizike staviti Univerzitet u Sarajevu na svjetsku mapu, a Bosna i Hercegovina mora praviti iskorake poput ovog projekta. To je upravo ono gdje mi očekujemo partnerstvo od Vlade Kantona, ali ne samo od njih, već i od međunarodnih partnera, i jednostavno tražimo podršku – da pravimo te iskorake.

Naša ulaganja i u druge članice, poput Instituta za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), ogledni su primjer našeg pokušaja da dođemo ukorak sa evropskim univerzitetima i napravimo neophodni iskorak – usudim se reći potrebni „dvokorak“ i sustignemo naše susjede. Drugog puta nemamo. Apsolutno sam uvjeren da Bosna i Hercegovina ima samo jedan jedini pravac kao ekonomija koja ima relativno limitirane resurse, koja ima mali broj stanovnika u odnosu na zemlje u regionu. Ukoliko ne budemo ulagali u nauku, znanje, ne budemo ulagali u stvaranje naučnih i stručnih kapaciteta - mi ćemo jako teško igrati bilo kakvu ulogu u evropskom kontekstu.

Računati na prirodne resurse, to je najveća zabluda koja egzistira. Čak i ako imate prirodne resurse, a nemate naučne i stručne kapacitete da ih iskoristite, postajete afrička zemlja iz koje se eksploatišu nafta, zlato i dijamanti. Kao društvo, morate imati naučne i stručne kapacitete da sve što vam stoji na raspolaganju znate iskoristiti.
 
Prošao je prvi upisni rok. Da li ste zadovoljni brojem studenata i kakva je situacija kada je riječ o stranim studentima? Imamo li smještajne kapacitete da privučemo strane studente u Sarajevo?

Zaimović: Prvi upisni rok je završen i imali smo 3.850 studenata koji se nalaze na rang listama. Broj je u ovom momentu manje više istovjetan kao i prošle godine i mi smo zadovoljni imajući na umu demografska kretanja i ukupne trendove u društvu.

Kada su u pitanju smještajni kapaciteti, apsolutno postoji jasna i direktna veza između kvaliteta smještaja i broja stranih studenata. To vam je uzročno-posljedična veza. Ukoliko nemate kvalitetan smještaj za strane studente koji je javnog karaktera, koji je kontrolisan od strane Univerziteta, nećete imati stranih studenata.

Svi svjetski univerziteti imaju svoje domove. Univerzitet će prije ili kasnije morati imati svoj smještajni kapacitet, i to možemo imati i u saradnji sa Studentskim centrom, ali se značajno mora promijeniti struktura i unutrašnja organizacija ukoliko hoćemo da povećamo broj stranih studenata. Trenutni smještajni kapaciteti, čak i u obnovljenim domovima, nisu na razini standarda koji mogu očekivati strani studenti i onda, shodno tome, sa njihove strane i nemate veliki interes.

Iako strani studenti imaju veliki interes da dođu studirati u BiH, kada se upoznaju sa
smještajnim kapacitetima i vide da su osuđeni na privatni smještaj, onda dobijete jednu
dimenziju nesigurnosti. Većina privatnih univerziteta su radili na smještajnim kapacitetima da bi mogli osigurati smještaj za strane studente. Uvjeren sam da Univerzitet u Sarajevu neće imati nikakvih problema da osigura 5 do 10 procenata stranih studenata ukoliko značajno poboljšamo naše smještajne kapacitete.

Upravljanje smještajnim kapacitetima jednostavno nije sektor u kojem javni organi imaju
uspjeha. Kontinuirano investiranje u smještajne kapacitete koji u isto vrijeme predstavljaju veliki izazov za javni sektor nije najbolja dugoročna strategija. Praktično nemate uspješnih hotela i restorana u državnom vlasništvu – to nije prirodan ambijent za javnu upravu. Smještajni kapaciteti u Kantonu se moraju riješiti kroz javno-privatno partnerstvo, gdje u sektor ulazi neko sa privatnom ekspertizom i iskustvom, te kroz zajednički dugoročni odnos sa javnim sektorom kreirate održivu raspoloživost usluge. Postoje sektori u kojima javni sektor jednostavno nije dovoljno efikasan, nije dovoljno konkurentan, nema dovoljno poslovne prakse - odnosno sve što su obaveze javnog sektora izuzetno je teško ispuniti i tu dolazi do zaključanog sistema u kojem korisnici, u ovom slučaju studenti i Univerzitet, trpe.

Na kraju, mislim da je važno naglasiti da trenutno, od ukupnog broja studenata Univerziteta u Sarajevu, preko 40% su studenti iz drugih kantona Federacije BiH, entiteta RS i Distrikta Brčko. Mi smo već danas bosanskohercegovački univerzitet, ali moramo značajno povećati broj stranih studenata, da bi iz perspektive studenata bili i međunarodni univerzitet.

BiH se još uvijek smatra tranzicijskim društvom koje je izašlo iz rata. U tom kontekstu očekujemo da nam akademska zajednica ponudi rješenja o određenim problemima i izazovima. Da li je akademska zajednica ipak malo uspavana?

Zaimović: Iskreno, mogu se složiti s vama. Potrebno je da akademska zajednica uzme aktivnije učešće u društvu. Ona mora izaći izvan okvira da djeluje samo kroz političku dimenziju i mora djelovati isključivo kao akademska zajednica. Mi smo ove godine pokrenuli program koji će se nastaviti i u narednim godinama i zove se „Odgovornost za budućnost“.

Ove godine smo fokusirani na pitanje genocida u i oko Srebrenice, te naučno utemeljenih istina u vezi sa samom Srebrenicom, a u novembru će naš fokus biti Dejtonski mirovni sporazum. Ove godine je ipak 30 godina genocida u i oko Srebrenice, te 30 godina Dejtona. U narednim godinama ćemo nastaviti sa drugim temama, malo bliže aktuelnim bosanskohercegovačkim pitanjima. Za narednu godinu smo planirali da se bavimo pitanjem izgradnje institucija uključujući i finansiranja institucija, odnosno ukupnom poreskom politikom u Bosni i Hercegovini.

Odgovor akademske zajednice mora da bude isključivo naučni i to je ono gdje univerziteti moraju artikulirati procese unutar sebe, te da mogu naučno da odgovore na određena pitanja bez da se za njih veže određena politička asocijacija. Akademska zajednica mora pružiti naučno utemeljene odgovore. Ne smiju imati dimenziju političke realnosti, to moraju biti isključivo stručni i naučni odgovori koji se moraju baviti onim
problemima s kojima se suočavamo.

Zašto Pravni fakultet ne bi uzeo aktivno učešće i napravio neki prijedlog Ustava BiH?

Zaimović: To je jedna od tema koja će se diskutovati u novembru. U kojoj vezi je Dejtonski sporazum sa počinjenim genocidom u Srebrenici, presudama Haškog tribunala i potrebi da se revidira cjelokupni aspekt ustavnog uređenja u BiH. To bi trebao da radi Pravni fakultet, da bude nosilac tih aktivnosti – ali ne samo Pravni, već i Fakultet političkih nauka. Oni bi trebali biti nosioci univerzitetskog djelovanja i dati odgovore na neka od ključnih pitanja – ponuditi rješenja.

Ekonomski fakultet bi trebao da ponudi rješenje za ukupnu poresku politiku i raspored prihoda. Naprimjer, Ekonomski institut Ekonomskog fakulteta je imao važnu ulogu u raspravi prilikom revizije tzv. pondera u Federaciji BiH. Nisu nas htjeli saslušati. Na kraju smo dobili pondere koji su neposredno narušili fiskalnu stabilnost Kantona Sarajevo, a
kao posljedicu mogu imati fiskalnu nestabilnost cijele Federacije jer je Kanton Sarajevo najveći generator fiskalnih prihoda u Bosni i Hercegovini. Vrlo je nezgodno kad donosite takve odluke, a odbijate da uzmete u obzir naučne ili stručne pokazatelje. Populizam u politici dolazi sa odgođenim rokom za naplatu.