Mujanović: Ustav koji su SAD kreirale za BiH je katastrofalan, sad je prilika da se ispravi

(Patria) - Politički analitičar Jasmin Mujanović je za Foreign Policy napisao analizu u kojoj Ustav Bosne i Hercegovine opisuje kao “manjkav dokument koji krši osnovna ljudska prava”, te navodi da nedavna presuda Evropskog suda za ljudska prava po apelaciji Slavena Kovačevića predstavlja “priliku da se resetuju izgledi za ustavnu reformu Bosne i Hercegovine i učešće Amerike u istoj”.

Mujanović objašnjava u analizi za Foreign Policy da je Evropski sud za ljudska prava (ESLJP) 29. augusta donio značajnu odluku protiv države Bosne i Hercegovine, presuđujući većinom od 6 prema 1 da su ustav zemlje i njen dominantni etnički sistem podjele vlasti grubo prekršili osnovna prava na ravnopravno demokratsko predstavljanje. Konkretno, sud je presudio da je bosanskohercegovački ustav nepravedno ograničio pravo glasa i biranja za velike segmente stanovništva kroz “kombinaciju teritorijalnih i etničkih zahtjeva” koji su zajedno predstavljali diskriminatorni tretman.

Mujanović opisuje Ustav BiH kao “čudnu stvar”, objašnjavajući da se ne radi o samostalnom društvenom ugovoru, nego aneksu IV Daytonskog sporazuma uz posredovanje SAD-a kojim je okončan rat. Ističe da je taj Ustav zapravo “primirje operacionalizirano kao složeni sistem podjele vlasti između tri najveće etničke grupe u zemlji”.

Podsjeća da ovo nije prvi put da je ESLJP odbacio dijelove bh. Ustava, tev da je slično presudio 2009., 2014., 2016. i 2020. godine. Međutim, ističe da je posljednja presuda najznačajnija od svih.

Zašto je presuda tako značajna?

Mujanović objašnjava da su prethodne odluke bile fokusirane na specifične diskriminatorne aspekte ustavnog poretka zemlje, kao što je nemogućnost manjinskih grupa da se kandidiraju za tročlano predsjedništvo zemlje. Međutim, Slaven Kovačević je u širem smislu tvrdio da je cijeli bosanski ustavni režim “etnokratija” koja je pravo na učešće i predstavljanje u demokratskom procesu uvjetovala i etničkom pripadnošću i prebivalištem.

Sud je u velikoj mjeri prihvatio tu tvrdnju i presudio da je BiH obavezna da izmijeni svoj ustav tako da čak i ako se “sistem etničkog predstavljanja u nekom obliku zadrži, on bude sekundaran u odnosu na političku zastupljenost”, odnosno da se osigura univerzalno, neetničko pravo učešća u izbornom procesu.

Mujanović ističe da EKLJP “nikada nije tako hrabro presudio, u stvari ukidajući čitav ustavni režim jedne zemlje”.

“Još nevjerovatnije, ova odluka je direktno suprotna djelovanju Bidenove administracije, koja je još u aprilu ove godine utrošila značajan diplomatski kapital na dalje učvršćivanje sektaškog ustavnog poretka u Bosni – u čijem su stvaranju, prije svega, pomogle SAD”, navodi on.

Trenutno, onima koji ne pripadaju niti se identifikuju sa bilo kojom od konstitutivnih grupa, ili onima koji to čine, ali ne žive u odgovarajućim etničkim većinskim regionima, je zabranjeno da se kandiduju za funkcije ako se nalaze u pogrešnom području. Prema procjeni Human Rights Watch-a iz 2019., rezultat je bio da je “400.000 bosanskih državljana – ili 12 posto stanovništva zemlje – bilo zabranjeno da se kandiduje za predsjednika svoje zemlje ili gornji dom njenog nacionalnog parlamenta zbog njihove vjere, etničke pripadnosti ili zbog toga gdje žive.”

Mujanović ističe da je ovo “očigledno nepravedna situacija, i neodrživa”.

Međutim, navodi da je uprkos prošlim odlukama Evropskog suda za ljudska prava vrlo malo je urađeno po tom pitanju.

Schmidt “dalje produbio sektaške odredbe političkog sistema”

Objašnjava da je na vrhu čitavog ovog sistema međunarodni zvaničnik, visoki predstavnik Christian Schmidt, koji ima široke ovlasti. Međutim, navodi da ni Schmidt ni njegov prethodnik “nisu odlučili da iskoriste svoja bonska ovlaštenja za provedbu bilo kojeg aspekta presuda Evropskog suda za ljudska prava, uprkos tome što je prošlo skoro deceniju i po od prve odluke suda”.

Zatim Mujanović kritikuje Schmidtovu odluku da, na dan izbora, značajno izmijeni izborni zakon i ustav entiteta Federacije (FBiH) “kako bi dalje produbio sektaške odredbe političkog sistema u zemlji”.

“Schmidt je tvrdio da deblokira zamršeni proces formiranja vlade tog entiteta. Ali ubrzo je postalo očito da ga je on samo dodatno izokrenuo u korist tvrdolinijaških hrvatskih nacionalista nakon agresivne, višegodišnje lobističke kampanje susjedne Hrvatske za ostvarenje navedenih promjena. Do aprila 2023., Schmidt je bio primoran da izmijeni svoje vlastite amandmane na izborni zakon i suspenduje ustav entiteta Federacije – uključujući svoje originalne promjene – samo da bi uspostavio vladu”, navodi Mujanović.

Ističe da su zastupnici građanskih prava bili ogorčeni ovom odlukom, te da se Visoki predstavnik “uz eksplicitnu podršku Sjedinjenih Država i Ujedinjenog Kraljevstva bavio (post)izbornim inženjeringom” istovremeno ignorirajući odluke najvišeg suda na kontinentu, čije su presude imale prednost nad svim bosanskim zakonima prema samom Ustavu zemlje.

Zatim citira organizaciju Krug 99 koja je sažela bijes javnosti na suptilan, osuđujući način: “Postavlja se pitanje stvarne namjere Ureda visokog predstavnika i samog Visokog predstavnika što se tiče [Bosne] kao država ravnopravnih građana.”

Bidenova administracija “ojačala sektašku oligarhiju” u BiH

Mujanović navodi da se američkim zvaničnicima “ne sviđa ova linija argumenata”, te da oni tvrde da je odgovornost na građanima BiH da dođu do kompromisa i dođu do novog ustava.

“Ali, kao što je ESLJP primijetio, postojeći režim je kategorički nepravedan i neliberalan—i oni koji imaju koristi od njega nemaju poticaja da pristanu na otvoreniji i konkurentniji sistem. A oni koji trenutno najbolje rade u sistemu su tvrdolinijaški srpski i hrvatski nacionalistički elementi koji su orkestrirali rat u BiH. Oni strahuju da će usvajanje pluralističkog, liberalnog parlamentarnog sistema rezultirati time što će oni kroz demokratski proces izgubiti ekspanzivne sektaške autonomije koju su osvojili zločinima protiv čovječnosti koje su počinili 1990-ih. Autonomije koje su onima koji ih podržavaju u Zagrebu i Beogradu, zauzvrat, dozvolile da podrivaju gotovo sve racionalne procese upravljanja u zemlji i pretvore Bosnu u istinski kondominijum Srbije i Hrvatske, što su nacionalisti uvijek htjeli tokom rata”, piše Mujanović.

Navodi da su zbog ovoga građani BiH sve više rezočarani Bidenovom administracijom, “čiji su izbor pozdravili kao historijsku priliku za demokratsku obnovu zemlje”.

“Daleko od ispunjenja predsjednikovog obećanja da će odbranu demokratije tretirati kao “definirajući izazov našeg vremena”, u Bosni je administracija ojačala sektašku oligarhiju”, smatra on.

Mujanović ističe da Bijela kuća treba da se drži vlastitih principa po pitanju BiH.

“Ako je odbrana demokratije odlučujući izazov našeg vremena, onda se presude Evropskog suda za ljudska prava protiv Bosne moraju provesti. To znači da Sjedinjene Države moraju pomoći građanima Bosne u reformi ustava koji su izradili i pomogli da im se nametne 1995. godine, a koji im je oduzeo toliko osnovnih prava na učešće i predstavljanje u demokratskom procesu”, podcrtao je.

Dodaje da, ako bh. zvaničnici odbiju da se uključe u proces u dobroj namjeri, onda bi SAD trebale proširiti svoj trenutni režim sankcija protiv tih političara i raditi s bh. Tužilaštvom na podizanju krivičnih prijava protiv onih koji ometaju proces, za što već postoji odgovarajuća pravna arhitektura.

A ako čak i to ne uspije, onda bi SAD “trebale jasno dati do znanja da više ne smatraju nijednu od relevantnih bosanskohercegovačkih vlasti legitimnim predstavnikom bosanskohercegovačke države ili građana i da će SAD poticati EU da isto tako obustavi svu pomoć, finansijsku ili na drugi način, u Sarajevo dok se ustavni proces ne okonča u skladu sa odlukama ESLJP-a”, smatra Mujanović.

“Istovremeno, Sjedinjene Države trebaju priopćiti Zagrebu i Beogradu da njihovo sudjelovanje u ustavnom procesu u BiH nije ni potrebno ni dobrodošlo, te da će nepoštivanje suvereniteta demokratskog procesa u zemlji rezultirati ozbiljnom degradacijom diplomatskih odnosa”, dodaje.

Na kraju navodi da je Bidenova administracija predstavila demokratski razvoj i posvećenost vladavini prava kao svoje glavne motive unutrašnje i vanjske politike.

“U Bosni je drsko izdala i jedno i drugo. Presuda Evropskog suda za ljudska prava u vezi s Kovačevićem prilika je da se resetuju izgledi za ustavnu reformu Bosne i Hercegovine i učešće Amerike u istoj”, zaključio je.