Najveći dio deviznih rezervi CBBiH je u eurima

Pored primarne uloge centralnih banaka da vode monetarnu politiku i emituju novac, jedna od  veoma važnih funkcija u kontekstu njihovog ukupnog mandata je i upravljanje deviznim rezervama, prenosi bh. novinska agencija Patria.

Postoje različite definicije pojma devizne rezerve (eng. Foreign Exchange Reserves, njem. Devisenreserven), a svima im je zajedničko da devizne rezerve predstavljaju deviznu aktivu (sredstva) koja se nalazi pod kontrolom monetarnih vlasti (najčešće centralne banke određene države, a u rjeđim slučajevima ministarstva finansija). Prema definiciji Međunarodnog monetarnog fonda (MMF), devizne rezerve predstavljaju inostranu aktivu koja je pod kontrolom monetarne vlasti i stoji joj na raspolaganju u svrhu direktnog finansiranja neravnoteže platnog bilansa ili indirektnog regulisanja neravnoteže putem intervencija na deviznom tržištu s ciljem uticaja na visinu kursa domaće valute, te u ostale svrhe. Između ostalog, devizne rezerve služe za obezbjeđenje međunarodne likvidnosti države, ostvarivanje zadataka monetarne politike i za lakši pristup međunarodnim tržištima kapitala.

ŠTA JE ULOGA DEVIZNE REZERVE

Konkretnije posmatrano, devizne rezerve imaju sljedeću namjenu:

- Služe za intervencije na deviznom tržištu, pri čemu imaju utjecaj na kretanje deviznog kursa domaće valute, te posredno utječu na održavanje tržišnih uslova;
- Služe da bi država plaćala robe i usluge u inostranstvu, posebno u situacijama kada ima probleme u obezbjeđenju spoljnog finansiranja;
- Mogu da se koriste i kao hitna, likvidnosna podrška pojedinim sektorima zemlje, najčešće bankama;
- Služe kao podrška stranim investitorima, odnosno devizne rezerve jačaju povjerenje investitora u sposobnost privrede neke zemlje da će biti u prilici da izmiri svoje obaveze u slučaju valutnih kriza;
- Koriste i za potrebe plaćanja spoljnog duga zemlje, odnosno mogu se posmatrati u kontekstu operacija upravljanja spoljnim dugom zemlje;
- Predstavljaju podršku ukupnoj monetarnoj politici zemlje kao i upravljanju likvidnošću zemlje itd.

Na koji način će se devizne rezerve koristiti zavisi od monetarne politike koja se implementira u konkretnoj zemlji. Izbor monetarne politike u velikoj mjeri određuje i djelovanje centralne banke, pa tako i sistem upravljanja, namjene odnosno korištenje deviznih rezervi. U skladu sa navedenim namjenama CBBiH drži devizne rezerve u prvom redu kao podršku domaćoj valuti, što proizilazi iz aranžmana valutnog odbora (eng. Currency Board) kao modela monetarne politike koju, u skladu sa Zakonom o Centralnoj banci, implementira CBBiH.

Devizne rezerve u širem smislu, pored deviznih sredstava pod kontrolom centralne banke, obuhvataju i devizna sredstva poslovnih banaka rezidenata te države. Kada se diskutuje o deviznim rezervama uglavnom se podrazumijevaju devizne rezerve u užem smislu, tj. one kojima upravlja centralna banka. Držanje deviznih rezervi tj. valuta drugih država omogućava održavanje stabilnog kursa domaće valute i smanjuje efekte potencijalnih ekonomskih šokova. Specifičan slučaj su centralne banke eurozone, članice ECB, koje dio deviznih rezervi drže i u domaćoj valuti, tj. u eurima. Istorijski posmatrano, devizne rezerve su na značaju dobile nakon napuštanja zlatnog standarda polovinom prošlog vijeka.

UPRAVLJANJE DEVIZNIM REZERVAMA U BiH

MMF navodi da su ciljevi upravljanja deviznim rezervama obezbjeđenje da adekvatnost deviznih rezervi doprinese ostvarenju drugih ciljeva, da su rizik likvidnosti, tržišni rizici i kreditni rizici pod odgovarajućom kontrolom, da poštujući ograničenje rizika likvidnosti i drugih rizika, obezbijedi generisanje razumnih prihoda na investirana sredstva u srednjem i dugom roku.

U skladu sa navedenim ciljevima i principima, Zakonom o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine je propisano da je jedan od osnovnih zadataka CBBiH, koji se izvršava pod nadležnošću njenog Upravnog vijeća, da drži i upravlja službenim deviznim rezervama na siguran i profitabilan način. 

Proces upravljanja deviznim rezervama u CBBiH se odvija na tri nivoa, (1) strateškom – Upravno vijeće/odbor, (2) taktičkom – Investicioni komitet i (3) operativnom – organizacioni oblici CBBiH nadležni za poslove upravljanja rizicima, bankarstva i monitoringa i analiza. Upravno vijeće odobrava Smjernice CBBiH o upravljanju deviznim rezervama kojim se određuje tip i nivo rizika koji je CBBiH spremna da preuzme i diskrecioni prostor za taktički i operativni nivo. Investicioni komitet usmjerava proces upravljanja deviznim rezervama u okviru Smjernica i donosi Operativna pravila o investiranju. Organizacioni oblici Centralnog ureda Centralne banke nadležni za poslove investiranja deviznih rezervi, upravljanja rizicima, monitoringa i analiza moraju djelovati u skladu sa smjernicama koje je usvojilo Upravno vijeće i u skladu s operativnim pravilima koje je donio Investicioni komitet. U okviru ovih parametara nadležno odjeljenje odlučuje koje će finansijske institucije i instrumente operativno odabrati za investiranje deviznih rezervi i o navedenom redovno izvještava i obrazlaže razloge svojih odluka Investicionom komitetu.

CBBiH investira devizne rezerve prvenstveno u hartije od vrijednosti/vrijednosne papire država eurozone najvišeg kreditnog rejtinga i depozite u odabranim centralnim bankama u eurozoni, BIS banku, kao i odabranim poslovnim inobankama visokog kreditnog rejtinga, vodeći računa o ograničenjima ulaganja u svaku pojedinačnu zemlju i pojedinu poslovnu banku, što podrazumijeva da su dominantni principi sigurnost i likvidnost, ali i profitabilnost. Pored navedenog, u portfoliju deviznih rezervi CBBiH, u manjem obimu, zastupljeno je i monetarno zlato.

Što se tiče adekvatnosti strukture i obima deviznih rezervi postoje različite teorije, a na stranici MMF-a je navedeno da ne postoji univerzalna primjenjiva mjera za ocjenu adekvatnosti deviznih rezervi. Veličina potrebnih deviznih rezervi zavisi od više faktora, a najvažniji su nivo očekivanih plaćanja u razmjeni robe i usluga sa inostranstvom i kratkoročno kretanje kapitala.

Veoma je važno da svaka zemlja ima odgovarajući, odnosno adekvatan nivo deviznih rezervi. Iako u teoriji i u praksi ne postoji jedinstveni stav o tome kolike devizne rezerve treba da budu, do danas su se iskristalisali određeni indikatori koji ukazuju na potreban, odnosno adekvatan, nivo deviznih rezervi. Prema tim indikatorima optimalni nivo deviznih rezervi je onaj koji omogućava sljedeće:

Tromjesečno pokriće uvoza u zemlju – što predstavlja osiguranje od potencijalnih šokova na tekućem računu zemlje,
Od 5% do 20% pokrivenosti monetarnog agregata M2 (gotov novac u opticaju i sredstva na žiro  računima), jer se time održava povjerenje javnosti u domaću valutu
Pokriće svih dužničkih obaveza zemlje koje dospijevaju u narednih dvanaest mjeseci, čime se osigurava izmirenje spoljnih obaveza zemlje u slučaju prekida kapitalnih priliva u zemlju iz inostranstva.

Imajući u vidu da CBBiH posluje po principu valutnog odbora, te da je domaća valuta KM vezana za euro, razumljivo je da se u euru drži najveći dio deviznih rezervi CBBiH. S druge strane većina centralnih banaka u svijetu ima značajniju valutnu diverzifikaciju deviznih rezervi.

Pored plaćanja prema inostranstvu, na veličinu deviznih rezervi CBBiH utječu kupovine i prodaje konvertibilne marke. Prema Zakonu o Centralnoj banci CBBiH mora biti spremna da na zahtjev komercijalne banke i druge ovlaštene finansijske institucije u Bosni i Hercegovini bez ograničenja kupuje i prodaje konvertibilnu marku za euro po službenom deviznom kursu, koji je, takođe, definisan Zakonom o centralnoj banci BiH, a prema kojem jedan euro iznosi 1,955830 konvertibilnih maraka, odnosno jedna konvertibilna marka za 0,511292 eura.

Kada se govori o kupovinama i prodajama KM, to znači posmatranje sa stanovišta CBBiH. Tako, prodaja KM, znači da CBBiH određenoj domaćoj komercijalnoj banci prodaje KM, a za uzvrat dobija EUR ili drugu stranu valutu, što znači da se u bilansu CBBiH povećava vrijednost strane valute, odnosno direktno dolazi do povećanja deviznih rezervi. S druge strane kupovina KM znači da CBBiH kupuje KM od određene komercijalne banke i za uzvrat istoj daje eure ili drugu stranu valutu, čime dolazi do smanjenja deviznih rezervi CBBiH.