Zašto građani Brčko distrikta moraju u ličnu kartu upisivati entitetsko državljanstvo?

Dejtonskim mirovnim sporazumom osiguran je pravni kontinuitet države BiH, ali uz uslov izmjene njene unutarnje strukture. BiH je sastavljena od dva entiteta, Republike Srpske i Federacije BiH, za koje se vjerovalo da nemaju karakter država. Čitanje dejtonskih odredbi o dualnom državljanstvu, koje podrazumijevaju da građani BiH, pored državljanstva BiH, moraju imati i državljanstvo  jednog od entiteta, dovelo je u pitanje ovo vjerovanje, analizira Enes Pašalić, zastupnik u Skupštini Brčko Distrikta.

Brčko distrikt – treći entitet

Svaki državljanin BiH je, zavisno od mjesta prebivanja, automatski državljanin nekog od entiteta, kao što je svaki državljanin nekog od entiteta automatski državljanin BiH. Entitetsko i državljanstvo BiH, odnosno entitetske i granice BiH, međusobno se uslovljavaju i legitimiraju a da pitanje prvenstva ostaje otvoreno. Ono što je odstupalo od ove  dejtonske entitetske logike i što je nudilo i drugačije mogućnosti bila je Konačna arbitražna odluka za Brčko, kojom je uspostavljen Brčko Distrikt BiH.

Brčko Distrikt BiH je definiran kao kondominijum, formalno vlasništvo oba entiteta, ali praktično je postao treći entitet, na koji su Republika Srpska i Federacija BiH “trajno i nepovratno” prenijeli svoje ovlasti i kao takav je stavljen pod direktni suverenitet države BiH. U Distriktu je ukinuta entitetska granica,  pa samim tim i mogućnosti za automatsko određivanje entitetskog državljanstva, te njegovog  povezivanja sa državljanstvom BiH. Konačna arbitražna odluka i Zakoni o državljanstvu  pružaju mogućnost stanovnicima Distrikta da izaberu entitetsko državljanstvo, koje im je potrebno, zbog entitetsko-nacionalne arhitektonike dejtonske BiH i Izbornog zakona, radi učešća na izborima, ali ih na to ne primoravaju. Mnogi građani Distritka pokazali su animozitet spram entitetskog državljanstva. Tako je za državne izbore, za koje je neophodna entitetska opcija, bilo i do 30.000 manje registriranih birača, u odnosu na lokalne izbore, za koje entitetska opcija nije potrebna. Očigledno da su se morali prevladati animozitet spram entitetskog državljanstva građana Distrikta i mogućnosti koje je pružala Konačna arbitražna odluka.

Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o ličnoj karti državljana BiH, koje je usvojio Parlament BiH 2012. godine, u članu 6.2  upisano je da “na zahtjev podnosioca zahtjeva za izdavanjem LK, ili kada je to neophodno za provođenje Izbornog zakona BiH, u LK se unosi podatak o entitetskom državljanstvu”. Još uvijek je nejasno pod kakvim uslovima je izglasan ovaj Zakon. No, ova odredba zakona, bez obzira što nadležni odjel u Distriktu nikada nije dobio njegovo autentično tumačenje, u praksi se pretvorila u obavezu za građane Distrikta da pri vađenju LK moraju u nju upisati entitetsko državljanstvo. Takva obaveza u suprotnosti je sa Konačnom arbitražnom odlukom i time se krše elementarna građanska prava stanovnika Distrikta.

Ono što se moglo uraditi na nivou Skupštine Distrikta, gdje je bošnjačka vladajuća politika već odavno postala sluškinja dominantne velikosrpske politike SDS-a i SNSD-a, bio je zaključak Skupštine da se provede državni nadzor nad implementacijom Zakon o LK i obavezi upisivanja entitetskog državljanstva u LK za  građane Distrikta. Nadzor su proveli službenici Ministarstva civilnih poslova. U izvještaju je konstatovano da je shodno članu 6.2 Zakona o LK neophodno za građane Distrikta u LK upisivati entitetsko državljanstvo. U obrazloženju stoji da bi u protivnom građanima Distrikta bilo uskraćeno aktivno biračko pravo, a s obzirom da je “biračko pravo jedno od osnovnih prava građana, nadležni organi...ne mogu svojim nezakonitim i nepravilnim radom onemogućiti konzumiranje osnovnog prava građana - biračkog prava”. 

Nepoštivanje Konačne arbitražne odluke

Kakvog li licemjerja. Kao da građani Distrikta ne mogu svoje biračko pravo ostvariti uvjerenjem o entitetskom državljanstvu, naravno pod uslovom da oni to hoće. Biračko pravo, kao što sama riječ kaže, je pravo, a ne obaveza, a posjedovanje lične karte je obaveza. Istovremeno, obaveza upisivanje entitetskog državljanstva u LK je neustavna, jer je Konačna arbitražna odluka postala sastavni dio Ustava BiH a u njoj piše da je entitetsko državljanstvo samo mogućnost a ne obaveza. Obrazlagati obavezu građana Distrikta da u ličnu kartu upisuju entitetsko državljanstvo radi provođenja izbora ne samo da je neodrživo, nego je i degutantno. Ako se željelo brčansko biračko “stado” natjerati da učestvuje na državnim izborima, onda se to moglo uraditi i na drugačiji način.

Naravno, temeljem Konačne arbitražne odluke, postojale su i neke sasvim drugačije mogućnosti za Distrikt i njegove građane koji, kakvog li apsurda, nametnutom entitetskom logikom biraju predstavnike u entitetske skupštine, mada se zakoni entiteta ne primjenjuju u Distiktu, biraju zastupnike Zastupničkog doma Skupštine BiH posredstvom entitetskog državljanstva, mada se zakoni BiH direktno primjenjuju u Distriktu, bez posredovanja entiteta, a da opet oni sa entitetskim državljanstvom FBiH ne učestvuju u izboru Doma naroda PS BiH i FBiH, jer Distrikt nije kanton, niti pripada nekom od kantona Federacije, ali se one očigledno nisu vidjele iz Sarajeva.

Ova  obavezna entitetizacija državljanstva u Distriktu samo je jedan od aktualnih primjera kršenja Konačne arbitražne odluke, koje nažalost, u lokalnoj izvedbi, traje godinama, devastiranjam svega bosanskohercegovačkog u Distriktu, prije svega zajedničkih multietničkih institucija, sistemskim kriminalom i korupcijom, zaduživanjima koja potkopavaju finansijsku stabilnost Distrikta, nepoštivanjem državnih zakona...

Ovaj put to se čini, kakvog li paradoksa, u izvedbi državnih institucija, koje predstavljaju i oni koji se smatraju nasljednicima politike koja je rizikovala nepotpisivanje Dejtonskog mirovnog sporazuma radi arbitraže o Brčkom, i koja je izborila rješenje sadržano u Konačnoj arbitražnoj odluci.