Ferhadija džamija jedna je od najljepših u Sarajevu

Piše: Mufid Garibija, dipl arhitekta i poznavalac historije Sarajeva

Vakifi su vijekovima gradili džamije i njihovu grandioznost su pažljivo uklapali u ambijent gdje ih podižu. Najraskošnije džamije, rađene pod kupolama, pravljene su u centralnim dijelovima grada, a tako bijaše i u Sarajevu. Ovi javni i vjerski objekti građeni su od kamena, sa kamenim munarama i kupolama od sedre, a posebno se vodilo računa o proporcijama.

U Sarajevu bijaše ukupno osam potkupolnih džamija, a do danas nije opstala samo Skender pašina džamija. Preostalih sedam su još uvijek tu, neke su nam na oku, a neke su malo skrivene. Ferhadija džamija se nalazi u istoimenoj ulici, glavnom sarajevskom šetalištu. Nespretno je okružena i zatvorena tako da slabo dolazi do izražaja, a radi se o jednoj od naših najljepših džamija.

Ferhadija džamiju je podigao Ferhat-beg Vuković

Ferhadiju džamiju je davne 1561. godine podigao Ferhat-beg Vuković, naše gore list. Bijaše potomak bosanske loze Vuković-Desisalić,velike i utjecajne bosanske srednjovjekovne feudalne porodice. On je četiri godine obavljao funkciju bosanskog sandžak-bega, a ovaj biser bosanske arhitekture je njegova najvažnija zaostavština u gradu. Uz džamiju je podigao mekteb, imaret, šadrvan i česmu, a za njihovo održavanje uvakufio je dućane u Bravadžiluku i Halačima.

Džamija je napravljena od kamena, a svod kupole pokriven je sedrom. U tlocrtu ima kvadratnu formu dimenzija 10.9 puta 10.9 metara. Trijem džamije je osnažen sa tri male kupole i stubovima kao nosačima na koje se naslanjaju polomljeni lukovi. Ljepotu joj daje vitka munara koja je nekoć, kao i kupola, bila pokrivena olovom. Kupola je oslonjena na osmougaoni kameni tambur, odakle prima svoje osvjetljenje. U vremenu kad je izgrađena naslanjala se na Gazi Husrev-begovu zadužbinu odnosno na Tašli-han i Dugi bezistan, čineći jednu posebnu kamenu kompoziciju koju podigoše najbolji neimari carevine.

Najveće oštećenje džamija je pretrpjela u pljačkaškom pohodu Eugena Savojskog i velikom požaru koji je on napravio. Srećom izvorni mihrab sa svojim stalaktitima sačuvan je i nije nestao u paljevini, kao i mimbera i stubovi musandare. Vremenom su srušeni i nestali svi prateći objekti, a oko džamije je ostalo samo malo mezarje. U njemu su se nekada kopali janjičari, a danas se tu kopaju utjecajni građani Sarajeva. Nestao je i mekteb u kome je svojevremeno mualim bio Mula Mustafa Bašeskija, jedan od najpoznatijih sarajevskih ljetopisaca.

Oko džamije se formirala mahala

Oko džamije formirala se mahala Ferhadija, a dolaskom Austro-Ugara ona je prerasla u veliko gradilište. Poznati arhitekti onog vremena nizali su zgradu za zgradom i krasili ovu ulicu, namjenivši joj ulogu glavne gradske šetnice. Ferhadija je od samog početka bila još jedan od dokaza multietničnosti Sarajeva jer je smještena pedesetak metara od Jevrejskog hrama, a pred kraj 19. stoljeća u krugu od stotinu metara izgrađena je još Saborna crkva i Katedrala, čime je zaokružena slika Sarajeva kao Jerusalema Evrope.

Austro-Ugarske vlasti imale su na umu ljepotu ove džamije i njenog harema pa su regulacionim planovima ispred same džamije predvidjeli formiranje trga. U ono vrijeme osim trga pred Ferhadijom bijaše planiran trg pred Katedralom i Tržnicom.

U novije vrijeme, naročito u vrijeme opsade Sarajeva, građani su ovu ulicu prozvali „Ulicom prkosa“. To ime dobi jer su Sarajlije u inat napadu i svakodnevnim pucnjavama, ovdje šetali pokazujući neporaženi duh i otpor. U tim mračnim danima stradali su mnogi građani našeg grada, a Ferhadija džamija je pretrpjela velika oštećenja, posebno na kupoli. Poslije rata je rekonstruisana i vraćen joj je prvobitni izgled u najvećem dijelu objekta. Džamija sa mezaristanom i šadrvanom s razlogom postade nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.