Neizvjesnost i strah: EU i Zapadni Balkan poslije Covid-19

Svijet je ponovo pred velikim izazovima. Pandemija izazvana virusom Covid 19 je događaj bez presedana koji je potpuno poremetio život ljudi. Mnogi ugledni stručnjaci širom svijeta smatraju da je za ovu pandemiju najviše odgovorna Kina i njena Komunistička partija koja je na osnovu brojnih dokaza prikrivala činjenice, hapsila ljekare, ušutkivala svjedoke i uticala na WHO, piše rumunski Newsweek. 

SAD i EU su potpuno nespremno dočekale udar virusa, a ono što posebno čudi jeste to da je izostao zajednički odgovor za kataklizmu, s pitanjem kako su zatajile obavještajne službe SAD i EU. Odluka da se Kina ne izoluje od ostatka svijeta, dok se ne izbori sa epidemijom za koju je po mnogima isključivo odgovorna, samo je Ameriku koštala više ljudskih žrtava nego u Drugom svjetskom ratu. Crveni alarm je morao da se upali čim je postalo očigledno da Kina i SZO prikrivaju dokaze o epidemiji čija je silina već toliko bila očigledna.

Tenzije između Sjedinjenih Američkih Država i Kine, koje su počele 2016. dodatno su se rasplamsale usljed epidemije što je dovelo do najniže tačke u odnosima SAD i Kine. Ovaj sukob se raširio na sve segmente odnosa, produbljujući i glavne tačke sporenja, uključujući pitanje Tajvana, 5G mreže, kao i povećane tenzije u Južno kineskom moru. Američki zvaničnici sa pravom tvrde da je prikrivanjem zaraze u ranoj fazi Kina doprinijela njenom globalnom širenju. Državni sekretar Mike Pompeo je nedavno ocijenio da, prema procjenama SAD, globalni trošak koji je nastao kineskim propustima iznosi oko 9.000 milijardi dolara. 

I prije izbijanja epidemije, postalo je jasno da kineski projekat ,,Pojas i put,, predstavlja najveću sigurnosnu prijetnju za EU i njen demokratski poredak. Korupcijom zvaničnika i cijelih vlada, narušavanjem tržišta dampinškim cijenama, kršenjem pravila ravnopravne poštene trgovine, netransparentnim pogodbama i špijunažom, kineske kompanije su kroz ovaj projekat preuzele kontrolu nad prirodnim resursima, infrastrukturom i komunikacijama. 

Rusija i Kina vješto su iskoristile neslaganje SAD i EU poslije terorističkih napada 11. septembra da se neutrališu odmetnuti režimi kao glavni sponzori i izvoznici terorizma (Irak, Iran, Afganistan). Ulazak zemalja istočne Evrope u EU 2004. godine samo je razvodnilo evropske demokratske kapacitete i otvorilo nove putanje ruskom i kineskom uticaju. Ruski strateški pritisak u istočnoj i centralnoj Evropi odvukao je pažnju od političke recesije Višegradske grupe koja je počela da odbacuje ključne evropske vrijednosti. 

EU odavno posrće pod liderstvom lišenom vizije i odgovornosti. Najveću krivicu za najmizernije stanje u kojem se nalazi EU od svoga osnivanja snose Herman Van Rompej, Donald Tusk, Ketrin Eston,Stefan File, Žoze Manuel Barozo, Zan Klod Junker, Dejvid Mekalister, Federika Mogherini, Ursula fon der Lajen i Žuzep Borel. Zapadni Balkan iako obuhvaćen evropskim prostorom u ovom trenutku nema opipljivu evropsku perspektivu. Političko sljepilo lidera EU da zemlje Zapadnog Balkana odbace na začelje prioriteta omogućilo je Rusiji, Turskoj i Kini da značajno povećaju svoj utjecaj na ovom prostoru. Nisu ovoga bili svjesni evropski zvaničnici u toku posljednje decenije, nažalost nisu svjesni ni dan danas.

EU godinama nema rješenja za brojne probleme sa kojima se suočava. Kriza evropskog jedinstva, jaz između starih i novih članica, odlučivanje konsenzusom, ekonomska kriza, terorizam, korupcija, kriminal, migrantska kriza, populizam, odsustvo zajedničke spoljne i sigurnosne politike, Brexit.

EU je postala glomazni birokratski aparat koji je godinama paralisan korupcijom od strane kontroverznih biznismena, autoritarnih političara, sumnjivih lobi grupa i kompanija s Istoka i sa Zapada.

Obećanje iz Soluna 2003. da će države Zapadnog Balkana postati članice EU ostalo je samo mrtvo slovo na papiru. (od tada do danas samo je Hrvatska 2013 godine postala član)
EU lideri nisu u stanju da shvate i prihvate da je primjer bivše Jugoslavije od opšte važnosti a ne samo simbolične. Oporavak cijelog evropskog projekta nije moguć bez reintegracije i revitalizacije jugoslovenskog prostora. Jugoslavija je bila preteča EU, danas se jasno vidi koliko je čitav proces raspada Jugoslavije bio nepotreban i dugoročno štetan. Rušenje Jugoslavije je najveći zločin poslije Drugog svjetskog rata. Arhitekte rušenja su Rusija i KGB uz asistiranje Njemačke i pojedinih krugova u Londonu i Vašingtonu. Da je Jugoslavija opstala danas bi bila članica NATO i EU i jedna od najrazvijenijih država u Evropi. Prošlost je nemoguće ispraviti. 

Hrvatsko predsjedavanje EU od koga se mnogo očekivalo završilo se potpunim fijaskom. Na samitu EU - Zapadni Balkon, koji je održan u Zagrebu 7. maja 2020. godine po ko zna koji put su ponovljene opšte floskule o evropskoj perspektivi koje državama Zapadnog Balkana i njihovim građanima ne znače ništa. Samit je bio samo još jedna propuštena šansa jer EU nije precizirala politiku proširenja na Zapadni Balkan sa jasnim vremenskim odrednicama.

Zbog takvog odnosa EU prema državama Zapadnog Balkana te države se sve više okreću ka Rusiji, Kini, Turskoj. Umjesto debalkanizacije Balkana odvija se uveliko balkanizacija Evrope. Populizam je ugrozio i Šengenski sporazum čiji je glavni smisao da osigura ljudima neometano kretanje po teritorijama drugih država potpisnica. Hrabra i vizionarska ideja predsjednika Srbije o stvaranju "Mini Šengena" je bez dileme najvažniji projekat od raspada SFRJ do danas. 

On je time probudio optimizam i dao nadu da sva djeca na ovom prostoru mogu imati sigurnu i uspješnu budućnost. Realizacija ,,Mini Šengena,,  bi doprinijela homogenizaciji evropskog prostora i osigurala realizaciju evropskih sloboda kretanja ljudi, roba, kapitala i usluga. To bi obesmislio sve balkanske nacionalizme a pritom i osnažilo EU koja je nemoćna pred pritiscima Rusije, Kine i Turske i koja se odlučno ne suprotstavlja  populistima koji kolaboriraju sa snagama čiji je jedini cilj razaranje evropskog jedinstva.

Brojni faktori u Evropi i svijetu se protive ovoj inicijativi jer njihovim interesima odgovara da Balkan ostane trajno nestabilno područje gdje nikada neće doći do susjedskog pomirenja i saradnje, istinske europeizacije, dugoročnog ekonomskog napretka, stabilnosti, mira, perspektive za mlade i pametne ljude i ulazak svih država Zapadnog Balkana u EU.

(Autor: Milovan Jovanović, novinar i politički komentator)