Ekonomista Kešetović: Stvarnost u BiH je drugačija nego što pokazuju rekordne brojke

Piše: Prof.dr. Izudin Kešetović

Danas 30 godina od međunarodnog priznanja Bosne i Hercegovine centralna vlast nema usvojen Budžet za 2021. i 2022. godinu. Država Bosna i Hercegovina nema odobrenih sredstava za finansiranje opštih izbora koji su zakazani za 2. oktobar 2022. godine iako je taj iznose ispod 1 promil ukupnih javnih prihoda.

Šta to pokazuje?

Pokazuje da ovih 26 punih godina Bosna i Hercegovina nema izgrađen politički i institucionalni kapacitet i da joj prijete blokade. Federacija Bosne i Hercegovine nema izabranu izvršnu vlast na bazi izbora iz 2018. godine.

I pored ogromne pomoći koju je Bosna i Hercegovina dobila za obnovu nakon, rata ta pomoć nije usmjerena u privredu. Novac je potrošenu u obnovu infrastrukture. To je trajalo sve do 2000. godine. Nakon 2000. godine imamo blagi rast društvenog bruto proizvoda, da bi narednih osam ( 8 godina) imali blagi oporavak. Ekonomska kriza 2008. godine je zaustavila rast BiH, tako da su indeksi rasta DBP u prosjeku 1% na godišnje; da bi se zadnje 3 godine pred krizu, izazvanu pandemijom približio procentu od 3% na godišnjem nivou. I dok su tržišne ekonomije rasle BiH je dalje stagnirala. Ispod je 30% prosjeka zemalja Evropske unije po pokazatelju DBP-a.

Dvocifrene stope rasta DBP i zapošljavanje stotine hiljada nezaposlenih su bila samo predizborna obećanja političkih stranka. Umjesto rasta i povećanja standarda građani su dovedeni na ivicu bijede. Preko 2/3 stanovništva je u zoni ekstremnog siromaštva. Posebno su marginalizirani penzioneri i boračka populacija koja je iznijela teret rata i tranzicije ekonomije iz državnog u privatno vlasništvo.

Stvarnost je sasvim drugačija u odnosu na to kako se prikazuje kroz makroekonomske pokazatelje. Vlast u saradnji sa režimskim ekonomistima stvara lažnu sliku stanja. Govore o rekordnim budžetima, niskoj zaduženosti, niskoj poreskoj presiji i visokom rastu privredne aktivnosti. Umjesto takve lažne slike, danas nakon 30 godina imamo drugačije stanje. Bosna i Hercegovina je pred 1992. godinu ostvarivala suficit u spoljnotrgovinskoj razmjeni koji se iskazivao preko tadašnji 500 miliona dolara. Veliki poslovni sistemi su bili okosnica razvoja. Područje današnjeg Tuzlanskog i Sarajevskog kantona je prednjačilo. Isto se odnosilo i na ostala područja Bosne i Hercegovine sa industrijskim centrima i sjedištima velikih sistema u Bihaću, Zenici, Mostaru, Travniku, Banja Luci, Doboju, Velikoj Kladuši i drugim. Danas su veliki sistemi propali ili su dijelovi istih došli u vlasništvo stranog kapitala. U vlasništvu stranog kapitala je i bankarski sektor. BiH nema svoju razvojnu banku. BiH nema Centralnu banku nego ima 25 godina Valutni odbor koji je obična mjenjačnica.

Bosna i Hercegovina ima visoku poresku presiju sa duplim porezima, brojnim nadoporezivanja i parafiskalitetima, visok poreski klin na cijenu rada. Poreski teret snose građani čak u vrijeme najveće inflacije od 1991. godine, kada je uspostavljen YU dinar kroz vezivanje za konvertibilnu marku u paritetu 1:7. Cijene živežnih namirnica, i energenata u 2022. godini imaju povećanja od 30% do 100%. Dohoci stanovništva rastu oko 10%. Siromaštvo se povećava. BiH na svim nivoima državne strukture nema robne rezerve, a subvencije ekstremnom siromašnim ne postoje. Ne postoji međugeneracijska solidarnost.

Školstvo, od osnovnog do visokog je u entropiji; dok je zdravstvo u gubicima koji se mjere stotinama miliona KM. Javni sektor privrede i ustanova bilježi interne dugove koji preme izračunima iznose preko 9 milijardi KM. Preko 100.000 je blokiranih računa dok se stečajevi ne sprovode jer država nema program finansijskog ozdravljenja. Država podržava sivu ekonomiju kao socijalnu mjeru. Finansijska i fiskalna disciplina produkuje ogromnu sivu ekonomiju i milijarde KM evazije poreza. Produkt takvog stanja su ekstremno bogati koji imaju kapital i vlast. Na bazi istog stvaraju paradigmu „zavađenih naroda“ dok taj isti narod pljačkaju pod prijetnjom „rata i raspada države“.

Bosna i Hercegovina je nakon 30 godina, od 1992. godine, na istoj poziciji na kojoj je bila. Predmet je sukoba velikodržavnih projekata koji državu Bosnu i Hercegovinu lažno prikazuju „kao politički i ekonomski neodrživ projekat“. Raseljavanje i progon stanovništva se nastavlja i zamijenjen je ekonomskih migracijama bez nade na povratak. Broj stanovništva se stalno smanjuje.

Bosni Hercegovini nakon 30 godina treba mir i prosperitet. Nada u mir postoji kroz sigurnosni sistem i članstva u NATO .

Nada u ekonomski prosperitet postoji kroz dobijanje članstva u porodici zemalja Evropske unije i realizaciju 14 preporuka Evropke ekonomske komisije.

Nada su i političke promjene koje nužno moraju doći kroz promjene u oktobru 2022. godine.

Ekonomija u BiH je treći po redoslijedu prioritet.

Prvi je sigurnost.

Drugi je politička stabilnost.

Treći je ekonomski rast i povećanje dohodaka stanovništva.

To su pretpostavke da se zaustave migraciona kretanja i da se obezbijedi visok standard u javnim potrebama kroz nove javne politike: obrazovanje, penzioni sistem, zdravstveni sistem i socijalna politika.

Sve to podrazumijeva sprovođenje stečaja u sektoru privrednih subjekata kao i restrukturiranje javnih preduzeća i ustanova. Fiskalna disciplina se podrazumijeva kroz prelazak na bezgotovinski platni promet i praćenje novčanih tokova u gotovinskom platnom prometu. Smanjenje sive ekonomije mora biti u funkciji jačanja javnih prihoda te korištenje budžeta kao instrumenta ekonomske i socijalne politike.

Rezultati promjena nakon 2022. godine su nada za razvoj države i prosperitet građana.