JUŽNA VS. NOVA ISTOČNA INTERKONEKCIJA Dva gasovoda koja su u direktnoj suprotnosti

Piše: Almir Bečarević

Obzirom na značaj pitanja energetske sigurnosti, kao i na samu kompleksnost energetskih politika, u nastavku je dato stanje na tržištu prirodnog gasa u BiH, sa osvrtom na planirane interkonekcijske projekte.

Pitanje potpisivanja međudržavnog sporazuma za Južnu interkonekciju ili za Novu istočnu interkonekciju je kompleksnije pitanje od davanja same saglasnosti na jedan ili drugi dokument. Naime, ova dva gasovoda su u direktnoj suprotnosti, jer prije svega nemaju isti izvor gasa. Izvor gasa Nove istočne interkonekcije je SAMO ruski gas i to putem Turskog toka kojeg u zakupu sa 90% drži ruski Gazprom. Pored zakupa, vlasnik infrastrukture, odnosno gasovoda (osim dionice kroz Bugarsku koja je opterećena kreditom bugarskog Bulgartransgasa) je ruski Gazprom. Posebno je važno istaći da Nova istočna interkonekcija nije zastupljena niti u jednom strateškom dokumentu EnC/EU kao projekat od regionalnog i/ili nacionalnog značaja, a upravo ta dimenzija sada dobiva svoju potvrdu kroz odustajanje EU od ruskog gasa.

Nova istočna interkonekcija je bazirana na planiranoj potrošnji termoelektrana na gas (ucrtane dvije), koje bi u budućnosti bile izgrađene na trasi gasovoda i čiji bi vlasnici opet bile ruske kompanije, odnosno ruski kapital. Također, važno je istaći i da je kompletan projekat Nove istočne interkonekcije baziran isključivo na ruskom učešću u projektovanju i izgradnji.

Pored ovoga, koncept razvoja gasnog tržišta u Republici Srpskoj je baziran i na izgradnji gasovoda od Šekovića prema Istočnom Sarajevu. Ovaj koncept je zasnovan na povećanju transportne tarife na sistemu Sarajevo-gasa Istočno Sarajevo, koji bi platili potrošači u Federaciji BiH, jer je općepoznato da je gasno tržište u Republici Srpskoj nerazvijeno. Povećanje transportne tarife za Sarajevo-gas Istočno Sarajevo bi bilo u funkciji da potrošači u Federaciji BiH plaćaju, odnosno finansiraju razvoj gasnog tržišta u Republici Srpskoj, obzirom da je konzum gasa koncentriran u Federaciji BiH.

Istovremeno, razvoj Sjeverne interkonekcije BiH – HR je blokiran izgradnjom direktnog gasovoda iz pravca Hrvatske do Rafinerije Brod, gdje je sada Rafinerija Brod licencirana kao snabdjevač gasom i to putem trailera (kamionski prijevoz), obzirom da je u krugu Rafinerije izgrađeno CNG postrojenje koje (za sada) snabdijeva gasom potrošače u Republici Srpskoj. 

I Nova istočna interkonekcija i odvojak sa Šekovića i CNG iz Rafinerije Brod predstavljaju projekte koji su bazirani isključivo i JEDINO na ruskom gasu, bez potencijala za bilo kakvu diverzifikaciju izvora prirodnog gasa.  Pored planiranih termoelektrana na gas glavni cilj svih ovih projekata je preuzimanje tržišta u Federaciji BiH, bilo preko preuzimanja potrošača ili preko finansiranja razvoja gasa u Republici Srpskoj kroz transportnu tarifu koju bi plaćali potrošači u Federaciji BiH.

Apsolutno nije prihvatljiva realizacija Nove istočne interkonekcije, te bi, pored odbijanja ove „interkonekcije“, dodatno trebalo problematizirati gasnu konekciju na Brodu kao i razvoj odvojka sa postojećeg sistema u Šekovićima. Posebno napominjem da je konekcija na Brodu izgrađena bez bilo kakve saglasnosti države (ispod rijeke Save pod okriljem noći), a kapacitet te konekcije je na istoj razini kao i konekcija na Zvorniku.

Sve aktivnosti koje trenutno vodi entitet RS ima zagovornike i u FBiH, a koje su opet u direktnoj suprotnosti sa aktivnostima EU i američkih prijatelja. Ono što zagovornici ovih aktivnosti entiteta RS zaboravljaju je to da ruskog gasa, kao i nafte, neće biti u EU, a da se trenutno vode aktivnosti u EU da se oduzme licenca Gazpromu da upravlja Turskim tokom. Isto tako, zagovornici projekata u RS zaboravljaju da gas nije krompir i da projekat Nova istočna interkonekcija košta sa jednom TE na gas oko 500 mil. EUR-a i da ne postoji kreditor u EU koji će to finansirati osim samog Gazproma ili prikrivenog ruskog kapitala. Ne treba zaboraviti ni to da u slučaju propasti projekta BiH plaća sve (tako autori smislili). Svi projekti ruskog Gazproma u razvoj novih transportnih pravaca prema EU su zaboravljena priča osim zadnjeg, a to je odvojak sa Turskog toka prema BiH/RS.

Istovremeno, Bosna i Hercegovina vrlo teško može realizirati dva gasna projekta u isto vrijeme (i Južna i Istočna interkonekcija), posebno kada se ima u vidu procjena vrijednosti oba gasovoda i razvijenost tržišta, te kada u taj kontekst dodamo i činjenicu odustajanja EU od ruskog gasa.

Jedini projekat kojim se diverzificiraju i pravci i izvori snabdijevanja i omogućava integriranje gasnog transportnog sistema BiH sa transportnom mrežom Zapadne Evrope je projekat Južna interkonekcija BiH i Hrvatska koji je trenutno i na najvećem stepenu razvoja. Osim diverzifikacije pravaca snabdijevanja prirodnim gasom, realizacijom projekta bi se omogućila i diverzifikacija izvora snabdijevanja, odnosno pristup izvorima gasa iz LNG terminala Krk (HR), Kaspijske regije (TANAP - TAP - IAP), gasnih čvorišta EU (Alžirski, Norveški, itd.), te pristup skladištima gasa u regiji. Napominjem, Slovenija kupuje gas iz Alžira, Hrvatska preko LNG terminala, Bugarska gas iz Azerbejdžana, Italija gas iz Afrike (smanjila uvoz ruskog gasa sa 40% na 10%) itd, itd.

Projekat je uključen u niz nacionalnih strateških dokumenata, te je u potpunosti usklađen s važećim politikama i strategijama EU/EnC, te regionalnim planovima, kao što je ENTSOG TYNDP, Ekonomski i investicijski plan za Zapadni Balkan i dr.

Time je neminovno zaključivanje međudržavnog sporazuma između Bosne i Hercegovine i Republike Hrvatske o izgradnji gasovoda Južna interkonekcija BiH i Hrvatska, koji neće biti uslovljen sa potpisivanjem međudržavnog sporazuma za Novu istočnu interkonekciju, uvažavajući zrelost projekta Južne interkonekcije i aktuelnu politiku EU spram ruske nafte i gasa. 

I da ne bude zabune nije autor ovog teksta u potpunosti protiv ruskog gasa, ali sagledava realnost jer od ruskog gasa u EU ostalo je još samo 9% i dalje će opadati.