SISTEM 2K12 KUB Od Sinaja do Jemena, preko Bosanskog Petrovca i nazad!

Piše: Dean Džebić

Američkog „Žeteoca“, taktičku bespilotnu letjelicu MQ-9 Reaper, jučer je prema postojećim podacima i fotografijama s terena oborila hutska posada sa ruskog sistema protivvazdušne odbrane (PVO) 2K12 KUB-M Kvadrat (NATO SA-6 GAINFUL). Prema hutskim izvorima američka bespilotna letjelica povrijedila je zračni prostor koji kontroliraju hutske snage te je ista i srušena. Žeteoc kao jedna od najkvalitetnijih bespilotnih letjelica spada u red i najskupljih te se njegova cijena procjenjuje na oko 30 miliona američkih dolara što ovaj hutski potez dodatno geometrijskom progresijom poskupljuje.

Upravo je Žeteoc korišten prilikom operacije likvidacije generala iranske revolucionarne garde Kasima Sulejmanija, što ovu bespilotnu letjelicu vezuje dodatno za Hute koji su od 2015. godine oborili čak dva MQ-9. Oba pogotka sa ovim iz prethodnih dana Huti su postigli sa Kub-om iz jedne od tri brigade protuzračne odbrane kojima raspolažu i to 110. brigada pvo koja brani međunarodni aerodrom u Sani, dok 140. i 160. brigada pvo brane glavni grad Sanu.




Sistem 2K12 KUB-M/ Kvadrat kao takav spada u red sistema kratkog dometa do 25 kilometara teritorijalne zračne odbrane. Kao sistem teritorijalne pvo sa raketom čija maksimalna brzina dostiže 2.8 Maha u dometu do 24 kilomatra predstavlja i više nego respektabilan stroj. Primjerice u dometu od 15 do 20 kilometara Kub, kod gađanja zrakoplova pilot mora biti i više nego vispren da bi izbjegao susret sa raketama koje su u stanju raspoloviti lovački zrakoplov. Na gađanju do 20. kilometra sistem ima koeficijent pogotka 0.7 što bi značilo da će od deset lansiranih raketa čak sedam pogoditi svoj cilj.

Kub kao takav predstavlja sistem ograničenih mogućnosti modernizacije obzirom da su verzije M1, M2 i M3 kao i dalja automatizacija dovela do novog sistema kakav je Buk. Na vatrenom položaju bateriju čine samohodna tri lansera kao gusjenična vozila tipa 2P25M1, svaki sa po tri rakete kojima se upravlja poluaktivnim radarskim navođenjem. Sistem ima odvojeni akvizicijsko - osmatrački radar 1S91 dometa do 75 kilometara, tu su i takođe dodatna vozila za pretovar raketa i transport istih, agregati i drugo. Sastav baterije se razlikuje od varijacije do varijacije i od korisnika do korisnika.

A obzirom da je Sovjetski savez napravio oko 500 lansera i do 10.000 raketa broj korisnika je ogroman, pa su rakete ovog sistema pvo i dalje vrlo efektna i tražena roba. Kao i većina borbenih sistema svoju traženost prvo je potvrdio na Bliskom istoku gdje je tokom Jomkipurskog rata iz 1973. godine nanio najveće gubitke koje je ikada imalo izraelsko ratno zrakoplovstvo (IAF).



Naime s druge strane Sinaja spremno čekajući napad IAF pored šarolike i vrlo integrisane pvo, Egipat je imao i 17 baterija 2K12 KUB/Kvadrat sistema sa po tri lansera. Uz podršku ostalih sistema trupne zaštite i cijevne proivvazdušne artiljerije Kub je prema američkim podacima oborio između 30 i 40 zrakoplova IAF-a, pri čemu je unio strah među izraelske pilote koji su ga prozvali „Tri prsta smrti“ zbog rasporeda raketa na lanseru.

Međutim, pet godina kasnije 1982. IAF će se osvetiti sistemu KUB u dolini Beka odnosno Libanonu kada će u SEAD (Suppresion Enemy Air Defence - suzbijanje neprijateljske protivvazdušne odbrane) operaciji za deset minuta uništiti 17 od 19 sistema 2K12 KUB- M/Kvadrat bez da je IAF imao ijedan gubitak.

Kub će kao Tri prsta smrti vrlo učinkovito djelovati u Iračko-iranskom ratu gdje je također dokazao svoje sposobnosti dok će u Iraku 1991. godine oboriti i američkog lovca F-16. Ali pravu slavu u popularnoj kulturi ovaj sistem pvo će dobiti upravo u Jugoslaviji gdje će postati pandan podvigu U-2 špijunskog zrakoplova. Kubovi u JNA dolaze u drugoj polovini sedamdesetih godina tako potreba nadomještanja mana posjetećih S-125 Neva i nabavljeno je oko 17 mobilnih sistema koji su raspoređeni u jedinice koje će kasnije mijenjati svoje preustroje.

U periodu raspada dobar dio sistema koji su se nalazili na teritoriji BiH i Hrvatske završio je u rukama Vojske republike srpske. Jedna od jednica koja je rukovala sa 2K12 KUB-M/Kvadrat sistemom bila je i 1. Srednja samohodna baterija (SSRB) 155, raketne brigade PVO VRS u zasjedi je uspješno u reonu Bosanskog Petrovca sa dvije rakete pogodila američkog lovca F-16C.

Naime, dežurna para (dva lovačka aviona) nadlijetala je prostor Zapadne Bosne tog juna 1995. godine s ciljem provođenja no-fly zone iznad BiH. U jednom od naleta u dobro pripremljenoj zasjedi srušen je pilot kapetan Scott Francis O`Grady na 15 kilometara udaljenosti i oko 5 kilometara visine, pri čemu je iskočio iz aviona i tu započeo svoju epopeju koja će doživjeti i ekranizaciju.

Ovo obaranje uvelike je determinisalo dejstva američkog ratnog zrakoplovstva na prostorima Bosne i Hercegovine ali i Srbije. U toku rušenja američki pilotiu su ušli poprilično nonšalantno što im se obilo o glavu, tako da je ovo rušenje ustvari iniciralo na neki način SEAD operaciju u sklopu NATO operacije „Deliberate Force“ (prev. Namjerna sila). Dakle plafon leta je izmijenjen kao i model napada obzirom da su se zračne snage SAD-a poprilično opekle, te se pristupilo elektronskom ometanju još detaljnijem izvišanju te napose uniptavanju radarsko-osmatračke infrastrukture jedinica RV PVO VRS.

Tokom kampanje bombardovanja SR Jugoslavije odnosno NATO operacije „Allied Force“ srpska pvo nije oborila ništa sa Kubovima izuzev jednog od svojih Mig-29 zrakoplova u prijateljskoj vatri. Danas je upotreba ovog sistema vrlo značajna i brojna u nekoliko zemalja, trenutno 2K12 KUB-M/Kvadrat predstavlja ključno sredstvo protivvazdušne odbrane Srbije i Bosne i Hercegovine pri čemu u Rs posluje i kompanija „Kosmos“ koja je sposobna vršiti remont i održavanje ovih sistema. A ovo ponovno rušenje američkog MQ-9 je pokazalo da kako to kaže ulični žargon: „Nema udarca bez starca“.