Sukobi na Kosovu: Koncept Otvorenog Balkana ubija euroatlantsku perspektivu regiona

Piše: Armin Sijamić 

Protekli mjesec oči regije bile su uprte ka političkom Beogradu koji je došao u stadij kada više nema ni ideje kako prevariti vlastite građane, susjedne narode i međunarodne zvaničnike. Iz Beograda se ponovo otvoreno vodi politika koja Balkan gura u sukobe i region udaljava od euroatlantskih integracija.

Kada su početkom maja Kosta Kecmanović i Uroš Blažić izvršili pokolje u Srbiji, tamošnja politička scena se počela mijenjati. Očaj i bijes građani su ustremili ka predsjedniku Srbije Aleksandru Vučiću kojeg smatraju najodgovornijim za stanje u zemlji. Protesti su ozbiljno uzdrmali Vučića, a onda je sam otežao svoju poziciju organizujući 26. maja skup „pristojne Srbije“, dovlačeći autobusima ljude na miting. Tako je Vučićeva „pristojna Srbija“ bila pojačana Srbima iz BiH, Crne Gore i Kosova.

Narednog dana, uslijedio je novi šok – građani Beograda su ponovo izašli na ulice i skupili više ljudi nego Vučić. Nezadovoljnim građanima, koji ne traže izbore nego da se ispune zahtjevi, priključile su se različite stranke i pokreti, pa su ulicama Beograda šetali i proamerički i proruski akteri. I jednima i drugima dosta je Vučića. Vlast je spinovima pokušala da razbije proteste, ali do sada nije uspjela. Ako u tome uspije, to bi mogla biti Pirova pobjeda jer se čini da je se veliki broj ljudi oslobodio straha i iskazao spremnost da se bori protiv čovjeka kojeg su, nepravedno, optužili za sve probleme koje ima Srbija. Mirni protesti Beograđana nisu dobili podršku Zapada i Rusije. Znajući šta većina u Srbiji misli o Zapadu, Vučić je rekao da ga je od prevrata, po uzoru na „šarene revolucije“ koje je Zapad podržavao širom svijeta, spasila strana služba „sa istoka“, ne navodeći o kome se radi.

Sukobi na Kosovu

Dok se Vučićev „kontramiting“ pripremao i trajao u Beogradu, kosovski premijer Albin Kurti odlučio je, uz asistenciju policije, preuzeti zgrade opština u Zvečanu, Leposaviću i Zubinom Potoku. Vučićevi kritičari su primjetili da su Srbi sa Kosova toga dana, posebno oni sa Vučićeve Srpske liste, u ogromnom broju došli u Beograd i da se ostatak stanovništva nije mogao oduprijeti policiji, koja asistira načelnicima koji su izabrani na izborima koje su Srbi, po nalogu Vučića, bojkotovali. Prethodno su načelnici, Srbi, podnijeli ostavke po nalogu Beograda. Kurti je vanredne izbore odgađao i na kraju proveo, jer na koncu neko mora da upravlja opštinama. To se nije svidjelo Srbima jer su dobili načelnike Albance sa mizernim brojem glasova.

Lokalno stanovništvo je izašlo na proteste ispred zgrada opština i sukob je visio u zraku. Vučić je iz Beograda poručivao da narednih dana Srbiju očekuju teški trenuci zbog Kosova, a sukobi su eskalirali. Onda je poslao vojsku na granice Kosova, povećavajući strah i istovremeno namećući tu temu javnosti u Srbiji.

U smirivanju situacije pokušao je da pomogne i KFOR, odnosno NATO snage zadužene za održavanje mira na Kosovu. Tako su, naprimjer, u Leposaviću, opštini pod samim Kopaonikom koja je sa tri strane „okružena“ Srbijom, američki vojnici uspostavili red jako brzo. Tamo je lokalno stanovništvo u miru izrazilo negodovanje i najveći incident je bio kada su gađali jajima automobil novog načelnika. Protest su nastavili nenasilnim otporom.

Južnije, u Zvečanu, odvijala se prava bitka između pripadnika KFOR-a iz Italije i Mađarske, sa grupom ljudi koji su lice skrivali maskama i koji su nosili različita sredstva za borbu. Po svemu sudeći radi se o još jednoj „navijačkoj grupi“ koju službeni Beograd koristi za različite namjene. Pripremljeni za sukobe, oni su povrijedili oko 25 vojnika, od čega su neki zadobili teže povrede. Zapaljena su vozila kosovske policije i na njima napisano „Z“, što je znak ruske agresije na Ukrajinu.

Priština na udaru

Već godinama Zapad upozorava da u ovom dijelu Evrope jača ruski i kineski uticaj. Nakon što su u Zvečanu pretučeni vojnici NATO-a i nakon što su se na zapaljenim automobilima pojavile insignije ruske agresije na Ukrajinu, najmanje što je se moglo očekivati jeste balansiran stav. Međutim, najveće kritike pobrao je Kurti kojeg su američki State Department i državni sekretar Antony Blinken stavili na stub srama. Kosovu se počelo prijetiti sankcijama. Iz Washingtona je Kurtiju poručeno da povuče načelnike iz tri opštine, odnosno da ne vrši „eskalaciju“. Uzgred, Rusija i Kina stale uz Srbiju, osudivši Zapad. Senator Chris Murphy, koji je proteklih dana posjetio Prištinu, Kurtijev potez je nazvao „provokacijom“. Američki ambasador u Prištini Jeffrey je rekao da u ovom trenutku SAD „nemaju mnogo entuzijazma da rade na stvarima koje su u interesu Kosova, kao što je lobiranje o priznavanju“, ili napredak na „euroatlantskom putu“.

Kurti još uvijek nije odustao od svojih stavova i na sinoćnjem nastupu na američkoj mreži CNN branio je svoj stav da opštine moraju imati načelnika, da su izbori održani i da strani posmatrači nisu imali primjedbe na izborni proces te da Kosovo ostaje američki saveznik i da on nastavlja raditi sa američkim i evropskim zvaničnicima. Rekao je da na sjeveru Kosova nekažnjeno djeluju bande koje kontroliše Vučić.

Logika Otvorenog Balkana

Sukob Kurtija i američke administracije traje godinama, jer kosovski premijer odbija da provede dogovor o Zajednici srpskih opština (ZSO) koji su njegovi prethodnici dogovorili sa Beogradom u Briselu. Kurti kaže da je ZSO, prema stavu ustavnog suda, nemoguće provesti. Međutim, Amerikanci ne odustaju od uspostavljanja ZSO, poručujući da to neće biti „nova Republika Srpska“. Ukoliko model RS-a nije pogodan za Kosovo, zašto je pogodan za BiH? Kako će se slučaj sa tri opštine na sjeveru Kosova završiti nije za sada jasno. Međutim, puno važnije od tog pitanja jeste pitanje kako je čitav region došao u situaciju da strahuje od rata.

Već godinama iz Evropske unije poručuju da neće biti proširenja dok se ne riješe problemi unutar unije. Vučić je zato pokrenuo inicijativu Otvoreni Balkan, koju su SAD podržale u namjeri da Srbiju okrenu Zapadu. U tom stavu Washingtona ništa ne bi bilo sporno da je odnos prema Srbiji uslovljen odnosom dvije zemlje, ali se radi o tome da se teret odnosa sa Beogradom prebacuje na okolne države koje Beograd posmatra kao plijen i utješnu nagradu nakon izgubljenog rata za „Veliku Srbiju“. Albanija i Sjeverna Makedonija su pristale na članstvo, pritsak traje na BiH i Crnu Goru, a Kosovo je na čekanju.

Zato se Vučiću i Srbiji toleriše sve, a on svoju politiku mora ogrnuti plaštom brige za naciju. Naprimjer, na Kosovu Srbima načelnik može biti samo Srbin. Tako se i simbolično odustaje od evropske perspektive, jer u Njemačkoj nema hrvatskih opština, u Sloveniji nema bošnjačkih, u Francuskoj arapskih... Insistiranjem na etničkom modelu region se trajno udaljava od EU, stvarajući provizorij u kome se upravlja na način da je građanin višak.

U namjeri da odobrovolje Srbiju, zvaničnici Zapada su opet pristali na podvalu, koju su im već jednom „prodali“ Franjo Tuđman i Slobodan Milošević, da balkanski narodi ne mogu da žive zajedno, već im je potrebno osnovati nacionalne škole, bolnice, stranke, entitete, a odnedavno i opštine. To region vodi ka atomizaciji ili saradnji na nivou plemena i plemenskih vođa, jer se želi poništiti individualizam i sve to ugraditi u ustav i zakon. Tako se na Balkanu, a za potrebe geopolitičkih interesa Zapada, stvara i ojačava politički i društveni koncept kakav ne postoji nigdje, svjesni da su balkanski narodi suviše mali i suviše zavađeni da izađu iz vrtloga.

Prva žrtva takvog koncepta postala je Crna Gora u kojoj „navijači“ fudbalskog kluba iz Nikšića ulicama glavnog grada  urlaju „nož, žica, Podgorica“. Pored toga, ova zemlja je svjedočila brojnim izlivima mržnje i nasilja protekih godina. Kako je to postalo normalno i koji je zadatak Dritana Abazovića i Jakova Milatovića koji su na vlast došli uz pomoć Zapada? Prije samo dvije godine Zapad je Crnu Goru hvalio za očuvanje multinacionalnog društva i građanske države.

Očito je da je ovakav pristup Zapada loš za regiju, posebno zbog činjenice da su se sve zemlje pozitivno izrazile o pristupanju EU. Zašto ne insistirati na razvoju država sa standardima EU? U pomenutom sukobu na Kosovu jedan građanin je teško stradao i ljekari u Kosovskoj Mitrovici se bore za njegov život. Da li je izlaz iz začaranog kruga gradnja još gorih političkih sistema, još više „nepogriješivih“ nacionalnih vođa i slanje trupa da čuvaju mir, ili je lakše insistirati na vrijednostima koje baštini ostatak Evrope i SAD? Ako se odustalo od tih vrijednosti, onda bi to trebalo priznati.