Operacija Švarc: Partizansko herojstvo i četničko-ustaška izdaja i saradnja

Operacija Švarc (schwarz-crno), poznata kao Peta ofanziva ili Bitka na Sutjesci, bila je udružena njemačko-italijanska operacija sa ciljem uništenja partizana na teritoriji Jugoslavije. Počela je 15. maja i trajala do 16. juna 1943.  godine.

U jednoj od najkrvavijih bitaka Drugog svjetskog rata od 22 hiljada i 148 partizana u 16 brigada, poginio je 7.545 boraca, dakle, trećina a ranjen je i komandant Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije Josip Broz Tito.

Oko 127 hiljada vojnika i nadmoćnom silom čelika okružili tih 22 hiljade loše naoružanih, iscrpljenih, bolesnih i gladnih partizana Narodnooslobodilčke vojske. U operaciji poznatoj kao Švarc učestvovalo je i 300 njemačkih aviona.  

Novinska agencija Patria prenosi da u knjizi Viktora Kučana, partizana i vosokog političkog komesara, “Borci Sutjeske”, stoje brojke o mnogo čemu, pa i o tome koliko je partizana iz koje nacije i kojeg grada došlo na Sutjesku, koliko ih je poginulo na Sutjesci. Ovih dana se na društvenim mrežama piše netačno o Kučanovim podacima, što izaziva brojne polemike.

Između gotovo tristo pedeset jugoslavenskih gradova tek su dva dala četveroznamenkast broj partizana, Šibenik 1.316, a poginulo ih je 787, a iz Splita od 1.091 partizana, a poginulo ih je 688.   

Usporedbe radi, na Sutjesku je iz Beograda učestvovalo 67 boraca.

Iz regije Dalmacije bilo je 5.195 partizana, a poginulo ih je više od dvije trećine. Zahvaljujući požrtvovanosti dalmatinskih brigada spašen je i vrhovni komandant Josip Broz Tito. Nacionalno  je u partizanima najviše bilo Srba 11.851 partizana i to 90 posto iz Bosne i Hercegovine, Crnogoraca je bilo 3.295, a Muslimana Bošnjaka 866,  Jevreja 74, Makedonaca 21 i Slovenaca 4. Patrizanima je pristupilo i 10 Italijana i 4 Nijemca. 

Na primjer, iz 10. hercegovačke brigade poginulo je 305 boraca, od kojih 115 Srba, 94 Muslimana, 93 Hrvata, 2 Crnogorca i 1 Jevrej.        

Njemački general Rudolf Luters je partizanske jedinice opisao kao "dobro organizirane, vješto vođene i sa borbenim moralom koji izaziva čuđenje“.

Kolika je herojska borba bila u pitanju pokazuju borbe Druge dalmatinske brigade protiv jedne elitne njemačke divizije. Samo u jednom danu poginulo je oko 600 Dalmatinaca. Ostao je samo jedan manji vod, koji je poslao poruku Vrhovnom štabu da će položaje držati do posljednjeg čovjeka. Zahvaljujući herojima Druge i Prve dalamatinske brigade i Četvrte crnogorske, čitav štab na čelu komandantom Titom se izvukao iz obruča.    

Tek na Sutjesci se pred svijetom otkrilo pravo lice četnika i ustaša. Bila je dokazana njihova saradnja i zajednička borba uz Nijemce i Italijane. Profesor historije na Oksfordu Viljem Dikin (Villiam Deakin) došao je u ratno grotlo Sutjeske i direktno se uvjerio da četnici ratuju protiv partizana sa Nijemcima, Italijanima i ustašama. Nakon zarobljavanja četničkog komandanta Zeničkog odreda Goluba Mitrovića, kod njega su zaplijenjeni dokumenti koji dokazuju široku vojnu saradnju četnika sa ustašama i Nijemcima i političku saradnju sa Pavelićevom NDH. Italijansiki general Roboti je u štabu u Rimu pohvalio srpske kvislinge: „Četnici su se hrabro borili i još se bore s nama protiv partizana“, rekao je, protiveći se razoružanju četnika koje su predlagali Nijemci.

Već je bila poznata taktika Musolinijevih fašista i četnika. Italijanski vojnici bi ušli u gradove sa bošnjačkom većinom, a onda zatražili od stanovništva da preda ionako oskudno oružje, tvrdeći da će ih oni zaštititi. Tako je bilo u Foči, u Rudom, Čajniču, Rogatici, Goraždu, Višegradu... Nakon razoružanja muslimanskog stanovništva, u ranim jutarnjim satima Talijani bi napustili čaršiju, pozdravljajući se sa četnicima koji su ulazili i odmah počinjali klanje golorukog stanovništva.

Borba na Sutjesci je rijetko zabilježeno herojstvo i požrtvovanje.

Posebno je to važno za neke narode čija se antifašistička borba uporno i desetljećima negirala. Činjenice govore drugačije. /S. Omeragić/