Sefardski Jevreji skoro 500 godina prisutni u Bosni

SARAJEVO, (Patria) - U prostorijama Vijeća Kongresa bošnjačkih intelektualaca održana je javna tribina „O jeziku sefardskih Jevreja“, čiji je uvodničar prof. David Kamhi, penzionirani profesor Sarajevskog univerziteta.
Generalni sekretar Vijeća Emir Zlatar, u svojstvu uvodničara tribine, istakao je da je jezik sefardskih Jevreja unikatna višestoljetna kulturna baština Bosne i Hercegovine, koju želimo otgrnuti
od zaborava.

Jezik naših bosanskih jevreja Sefarda jedan je od pečata multikulturalnosti bosanske povijesti, koji je nažalost na putu nestanka. Bošnjaci imaju povijesnu obavezu promovirati ovu baštinu, posebno u današnjim svjetskim geo-strateškim političkim odnosima, kojima dominiraju negativni stereotipi anti islamizma i anti semitizma.

Direktor Instituta za jezik Univerziteta u Sarajevu prof.dr. Alen Kalajdžija istakao je da se radi o jeziku koji predstavlja raritet u svjetskim okvirima, i ponudio resurse Instituta u kontekstu izrade video zapisa sa prof. Kamhijem, u cilju očuvanja činjenica i zapisa o jeziku sefardskih jevreja u Bosni.

Profesor David Kamhi u svom izlaganju istakao je da je nesumnjiva činjenica u jezičkom ali i u socijalnom smislu, da španski jezik Jevreji nisu odmah prihvatili po dolasku na Iberijsko poluostrvo sa Arapima u 7-om i 8-om vijeku. Semiti – Jevreji i Arapi su dugo zadržali svoje jezike (hebrejski i arapski). U 11-om i 12-om vijeku počinje stvarni proces asimilacije sa španskim jezikom, a vrhunac toga se dešavao u 13-om, 14-om pa i početkom 15-og vijeka. Tada se formiranje španskog jezika polako završava, ali neke jezičke promjene se i dalje nastavljaju. Kao što je poznato, Sefardi su, nakon izgona, bez obzira na dijalektne razlike, sačuvali tadašnji govorni predklasični španski jezik.

Sefardi su relativno brzo, nakon izgona, došli iz Španije u Sarajevo, ali ne direktno kao u luke Otomanske imperije (Carigrad i Solun). Postoje podaci da su se u Sarajevu pojavili već prije 1520. a po nekima tek kasnije, što u biti nije toliko važno. Mnogo je važnije da su s jezikom donijeli i ogromnu kulturnu baštinu, koja se formirala tokom vijekova. Ta kultura je, osim jevrejske dimenzije, bila dio trikulture (jevrejsko-arapsko-kršćanske) od 13-og pa do 16-og vijeka (El siglo del oro)-„zlatni vijek“. Jezik koji je pripadao toj kulturi su Sefardi obogatili riječima naroda drugih kultura zemalja u koje su dolazili. Među filolozima koji se bave španskim i jezicima koji vuku korijene iz njega, u regionu i svijetu, vlada prilična zbrka oko naziva jezika sefardskih Jevreja. Znamo da u tom smislu postoji nekoliko imena ili varijanti istih; džiđo, džudio, žudio, džudezmo, espanol, španol, judeo-espanol, džudeo-espanjol, ladino te haketija (hakitija). Španjol, žudio, džudio ili džiđo (đigio) su nazivi koji su koristili bosanski Sefardi. Ovi termini su se kod nas u Bosni, poistovjećivali sa pridjevom „jevrejski“.“

Danas, nakon gotovo 500 godišnjeg prisustva Sefarda u Bosni, tek u dvije porodice u Sarajevu se govori sefardskim jezikom. U svakom slučaju svaka katedra španskog jezika u regionu, a pogotovo u Sarajevu, trebala bi da izučava jezik sefardskih Jevreja, pošto je kultura bosanskih Sefarda integralni dio kulture i baštine, ne samo naroda Bosne i Hercegovine, nego i mnogo šire.